Улаанбаатар орчмын хаврын нүүдлийн шувуудыг ажигласан тэмдэглэл (4 сарын 06)

Тэмдэглэлийг: П.Ганхуяг (Хуягаа), Г.Амархүү, Монголын шувуу ажиглагчдын клуб

Улаанбаатар орчмоор нүүдлийн шувуудыг ажиглах гэж бид ихэвчлэн Ногоон нуур (4 дүгээр цахилгаан станцын ус цэвэршүүлэх байгууламж), Сонгины амралтын Туул голын орчим руу явдаг юм. Говьд ажилладаг шувуу ажиглагч залуус маань урдаас нүүж ирж байгаа шувуудын талаар мэдээлэл өгч, бид ийнхүү нүүдлийн шувуудаа ажиглахаар явлаа. Тохиролцсон ёсоор Сонсголонгийн гүүрний хажуугийн Моносын хойно энэ өдрийн өглөө 8.30мин-д уулзсан. Энэ удаагийн аялалд маань 8 хүн оролцсон. Бид эхлээд шууд Ногоон нуур руугаа хөдөлсөн ба энэ үед гадаа -7 градусын хүйтэн байв. 3 маань түрүүлж ирсэн учир нуур руугаа шууд явсан байсан. Бид тэд нарын араас удалгүй 20мин дараа очсон юм.

Ногоон нуур -(UB pond)

Биднийг ирэх үед нуурын дээгүүр олон тооны үхэр цахлай Larus argentatus, хондон ангир Tadorna ferrguginea нисэж байгааг харсан. Бид нөгөө 3-тайгаа уулзаж нуураа бүхэлд нь яндан дурангаар дурандав. Нууранд нийтдээ 39 зүйл шувуу бүртгэсэн, мэдээж эдгээр дотор бидний ажиглалт хийсэн газруудаар түгээмэл таарч байсан нүүдлийн болон суурин шувууд орж байгаа. Жишээ нь: эвэрт болжмор Eremophila alpestris, хээрийн боршувуу Passer montanus, оронгийн боршувуу Passer domesticus, хэрээнийхэн Corvidae (хон Corvus corax болон хар Corvus corone, улаан хушуут Pyrrhocorax pyrrhocorax, алаг шаазгай Pica pica гэх мэт). Өглөө болохоор гадаа жаахан салхитай жиндүүхэн учир бээлийгээ авах минь яавдаа гэж бодож байв. Хуучны адилаар төмөр замын ус гардаг гармын гүүр дээр гарч ажиглалтаа эхэлсэн. 

 Ногоон нуурын хойд хэсэг (зургийг Ганхуяг)

Хүрэн толгойт цахлай Larus ridibundus (зургийг Ганхуяг)

Бидний зогсож байгаагаас зүүн хойд хэсгийн устай хэсэгт маш олон тооны шувууд байсан. Энэ хэсэгт 4 зүйл шувуу байсан ба бид тэдгээрийн тоог гаргах гэж үзлээ. Хондон ангир  Tadorna ferruginea болон зэрлэг нугас Anas platyrhyncus 2 элбэг байсан бол хүрэн толгойт цахлай Larus ridibundus 20 гаруйг, үхэр цахлай Larus argentatus- 90 гаруйг тоолсон. Хөх дэглий Ardea cinerea харагдахгүй байгаад бид жаахан гайхаж байв. Учир нь энэ үед бид тэднийг байнга хардаг юм. Бид энэ орчимд 16 хар тодол Sturnus vulgaris, маш олон тооны сохор элээ Milvus migrans, нэг умардын хавтгаалж Vanellus vanellus болон бусад түгээмэл суурин шувуудыг ч бүртгэв. Ийнхүү нуурынхаа урдуур тойрон зүүн хэсгийн бургас руу жижиг шувуу харахаар хөдлөсөн. Бургас руу явах замдаа хос үүрэнсүүлт Uragus sibiricus занатай таарч, зургийг авч баахан хөөцөлдсөн. Мөн эгэл заны Pyrrhula pyrrhula дуу ойролцоох бургаснаас сонсогдсон боловч бид хайгаад олоогүй. 

Ногоон нуурын зүүн хэсэгт (зургийг Амархүү)

Хөх дэглий Ardea cinerea (зургийг Амархүү)

 Эр зэрлэг нугас Anas platyrhyncus (зургийг Амархүү)

Хос хумхин бохио Mergus merganser (зургийг Амархүү)

Ийнхүү бид нуурын зүүн хэсэгт байх цэвэршүүлэх байгууламжын шинэхэн татсан  устай хэсэгт ирэхэд маш олон тооны усны шувууд үргэн ниссэн. 270 гаруй хөх дэглий Ardea cinerea, 2 хос шовтгор алаг нугас Anas acuta, нэлээд олон тооны алаг шунгаач Bucephala clangula, 30 орчим ногоохон нугас Anas crecca, 1 хос хүрэн тогойт шумбуур Aythya ferina, 4 хос зээрд нугас Anas penelope, 2 хос халбага нугас Anas clypaeta, 1 хос хумхин бохио Mergus merganser нугас  зэргийг голын орчим харсан. Махчин шувуудаас 1 хээрийн бүргэд Aquila nipalensis, 1 нөмрөг тас Aegypius monahus тааралдсан бол жижиг шувуудаас 4 номин хөхбух Parus syanus, 1 улаан гүеэтхөөндэй Turdus ruficolis, 1 адууч чогчого Oenanthe oenanthe, 6 сибирийн хайруулдай Prunella montanella, 2 шарга хайруулдай Prunella fulvescens тус тус харсан. Ийнхүү бид энэ орчимд ажиглалтаа дуусгаад буцаад машин руугаа алхсан. Буцах замдаа бид боролзой богширго, эвэрт болжмор мөн нүүж буй 1 ойн сарыг харав. Эндээс нэг маань хот руу буцсан юм. Бид Ногоон нуураас хөдөлж, гангар хун үүрлэдэг Хун нуур руу явцгаав, нэг нөхөр маань монгол газрын боршувуу Pyrgilauda davidiana хармаар байна гэсэн учир Хун нуур явах замдаа замгүй жаахан аялав. Харамсалтай нь бид тэр боршувууг харж чадаагүй, уг нь бол манай хээрээр түгээмэл таардаг шувуу юм.

 Алаг шунгаач Bucephala clangula (зургийг Амархүү)

Хун нуур –Swan lake

Ийнхүү бид Хун нууранд ирэхэд жижиг хэмжээний нууранд олон тооны шувууд цугласан байв. 2 хун Cygnus cygnus маань ч ирсэн байв. Энэ 2 хунгаас бусад нь Ногоон нууранд таарсантай адил зүйлийн нугаснууд байсан. Нуур дурандах зуураа маш олон тооны элээтэй Milvus migrans хамт 1 цагаан сүүлт нөмрөг бүргэд Haliaeetus albicilla эргэлдэж байхыг харсан. Мөн монгол болжмор Melanocoripha mongolica, дэрсний жиргэмэл Calandrella cheleensis зэрэг зүйлүүд энэ орчимд ажиглагдаж байсан. Ийнхүү бид Сонгины уулсыг чиглэн хөдлөв. Энэ үед нар нэлээд өндөрт гарсан байсан учир гадаа ч сайхан болсон байсан. 

Хун нуур (зургийг Амархүү)

 

 Адууч чогчого Oenanthe oenanthe (зургийг Амархүү)

Хондон ангир Tadorna ferrguginea (зургийг Амархүү)

Хос хун нуурандаа Cygnus cygnus (зургийг Ганхуяг)

Сонгино хайрхан уул, түүний орчимд

Сонгины уулын зүүн энгэрээр явж байгаад 1 тураг гогой Phalacrocorax carbo 2 хөх дэглийтэй Ardea cinerea хамт голын зүүн эрэг дээр сууж байгаатай таарсан. Мөн энэ орчимд 1 мяраан чогчого Oenanthe pleschanka модны орой дээр сууж байв. Бид Сонгины амралт орчимд ирж зогссон. Энэ орчимд цагаан шанаат хөмрөг Emberiza leucocephala маш олноороо нүүж байгаатай таарсан, тэдний дотор шархөмсөг хөмрөг Emberiza cioides ч байв. Энд бид их алаг Dendropcopos major, бага алаг тоншуулнуудыг Dendropcopos minor харсан. Мөн хөхбухуудаас их хөхбух Parus major, номин хөхбухтай Parus cyanus таарав. Бид энэ орчмоос хөдөлж Сонгины уулынхаа энгэр хэсэгт байх төмөр замтай хайлаас бүхий хэсэгт шувуу ажиглахаар ирсэн боловч шувууд харьцангуй цөөн байсан. Хэдий тийм боловч Амархүү маань үзэсгэлэнт эр ягаан бужмарын Carpodacus roseus зургийг авсан байв. Бид тэр бужмар таарсан газрыг дахин дурандаж нийт 3 эм, 1 эр ягаан бужмарыг олсон. Эндээс манай аялалын 3 хүн маань хот руу буцсан. Ингээд бид 4-лээ үлдэж өөр газар явж дахин шувуу ажиглахаар тохиролцов. Учир нь энэ үед бид нийтдээ 51 зүйлийн шувуу харсан байсан. Зарим маань харсан шувуудынхаа зүйлийн тоог 60 болгомоор байна тэгэхгүй бол нойр хүрэхгүй нь гэж хошигнож байсан. Бид ийнхүү дараах газрынхаа төлөвлөгөөг хэлэлцэж байх зуураа үзэсгэлэнт эр цээжмэг галсүүлтийг Phoenicurus erythrogaster хашааны доод хэсгээр нисэж байхтай таарсан. Өнөөдрийн харсан үзэсгэлэнт шувуудын нэг байсан. Ийнхүү бид Сонгиноос Маршалын гүүр рүү хөдөлсөн юм.  

 Эр ягаан бужмарын Carpodacus roseus (зургийг Амархүү)

 Бага алаг тоншуур Dendropcopos minor (зургийг Амархүү)

Эр цагаан шанаат хөмрөг Emberiza leucocephala (зургийг Амархүү)

Маршалын гүүр, түүний орчим

            Бид Яармагийн гүүр гарч байхдаа 1 начин шонхортой Falco tinnunculus таарч харсан шувуудын жагсаалтаа 52 болгосон. Их тэнгэрийн амны ойролцоо шувуу дурандах бол тийм ч амар зүйл биш учир (ерөнхийлөгчийн хамгаалалтынхан хөөгөөд байдаг юм) бид жаахан зүүн тийш явж зогсон, Туулын бургастай хэсэг рүү орсон. Энд бид 30 орчим минут алхсан бөгөөд хамгийн түрүүнд номин хөхбухтай Parus cyanus таарсан. Ойр орчимд шувууд бага байсан тул эндээсээ хөдөлж Ар зайсангийн амруу шувуу дурандая гэж шийдсэн. Машин руугаа буцах үедээ маш өндөрт 1 хар өрөвтас Ciconia nigra ганцаараа нисэж байхыг олж харж шувууны жагсаалт маань 53 болсон доо.

 Хар өрөвтас Ciconia nigra (зургийг Амархүү)

Ар зайсангийн ам

 Бид Ар зайсангийн аманд ирэх үед 17:00 цаг орчим болж байсан. Бид машинаа зогсоол дээр байрлуулаад шууд шувуу хооллодог цэг рүү алхсан. Ойгоор дээш алхаж байгаад 1 ятга шаазгай Garrulus glandarius, 1 өдөрч хөхбух Parus ater, өрнийн тоншголжинтой Sitta europae таарч жагсаалт маань 56 болсон. Мөн шувуу хооллодог цэг дээр ирж хүрэн толгойт Parus montanus болон хар толгойт хөхбухуудыг Parus palustris харав. 

Ятга шаазгай Garrulus glandarius (зургийг Амархүү)

Их хөхбух Parus major (зургийг Ганхуяг)

Энд бид шувуудыг ойроос дарах сайхан боломжтой болдог учир ойролцоогоор 40 орчим минут саатаж, хооллож буй шувуудын зургийг дарсан. Өдөр хүнсэнд хэдэн хуурай идэх юм авсан байсан тул түүнээсээ шувууддаа нэмж өгсөн. Хөхбухуудын зургийг дарж суух зуураа шилийн сар Buteo hemilasius нисэхтэй таарч ийнхүү бидний харсан шувуудын жагсаалт маань 59 болсон юм. Бидний энэ өдрийн аялал маань 59 зүйл шувуутайгаар өндөрлөсөн юм. Уг нь бол хөөндэйнүүд, цэгцүүхэйнүүд, солбин хушуут гэх мэт таарч болох шувуудыг таамаглаж байсан ч тэдэнтэй таараагүй, хэдий тийм боловч нүүдлийн үе эхэлсэн учир маш олон шувуудын жагсаалтай гэр рүүгээ буцсан даа. Шувуудын нүүдлийн улирал дөнгөж эхлэж байгаа болохоор дараагийн аялалаараа үүнээс ч олон шувуудын жагсаалттай буцах байхдаа, тэр өдрийг тэсэн ядан хүлээж байна шүү.               

Хар толгойт хөхбухуудыг Parus palustris (зургийг Амархүү)