“Монгол орны түгээмэл шувуудыг таних ном" танилцуулга

Монголын Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төвөөс “Монгол орны түгээмэл шувуудыг таних ном”-ыг хэвлэн уншигчдын гар дээр хүргэлээ. Манай орны иргэдийг жигүүртэн амьтдыг хамгаалах үйлст өргөнөөр татан оролцуулах, тэдний шувуудын тухай мэдлэгийг дээшлүүлэх, улмаар шувуу ажиглах хоббиг хөгжүүлэхэд зориулагдсан уг номонд байгаль хамгааллын үүднээс авч үзэхэд ховор, ховордсон болон Монгол оронд хамгийн элбэг, хаа сайгүй тааралддаг нийт 160 зүйл шувууд багтсан байна.

Номны эхний хэсэгт шувууг хэрхэн ажиглаж сурах талаар дэлгэрэнгүй зөвлөлгөөг танилцуулжээ. Мөн шувуудыг олж үзэж болох үндсэн амьдрах орчнуудын танилцуулгыг фото зургийн хамт дэлгэрэнгүй бичиж, шувуудад чухал газруудын тухай товч мэдээлэлийг газрын зургийн хамтаар оруулж өгчээ.

Энэ номыг ШУА-ын Биологийн хүрээлэнгийн Шувуу судлалын лабораторийн эрхлэгч, шувуу судлаач доктор Н.Цэвээнмядаг, Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төвийн биологич, докторант Б.Нямбаяр, магистр Ц.Мөнхзул нар бичиж, Японы алдарт зураач Такаши Танигучи өөрийн уран бүтээлээрээ сэтгэл харамгүй тусалжээ.

Түүнчлэн уг зураачийн уран бүтээлүүд Зүүн Азийн олон орны шувуу таних номонд хэрэглэгддэг байна. Энэ номыг бүтээхэд BirdLife International олон улсын байгууллагын Азийн салбар, Японы зэрлэг шувууны нийгэмлэг тусалж, байгаль хамгаалах Кейданрен сан ивээн тэтгэж санхүүжүүлсэн байна.

Номыг тун удахгүй гадуур номын дэлгүүрүүдээр худалдаалж эхлэх ба үнэ нь 15000-18000 хавьцаа байх бөгөөд олсон орлогоор манай орны ховор шувуудыг судлах, олон нийтийн дунд шувуу хамгаалах сурталчилгааны ажил явуулах, мөн Монголын шувуу ажиглагчдын клубыг санхүүжүүлэх ажилд тус тус зарцуулах юм.

Сурагчдад шувуу ажиглах тухай семинар хийв

Монголын шувуу ажиглагчдын клубын хамт олон Улаанбаатар хотын "Эрдэм төгс" дунд сургуулийн ахлах ангийн сурагчидад "Шувуу ажиглах гэж юу вэ?" сэдвээр семинар хийж, шувуудын талаар сонирхолтой зүйлсийг ярилцав. Хүүхдүүд маань семинарт маш идэвхитэй оролцсон. Бид энэхүү сургууль дээр цаашид олон сэдвээр семинар зохион байгуулж, түүнчлэн хотын болон хот орчмын шувуудаа ажиглах аялалд явцгааж, сургуулийнхаа захиргаатай хамтран сурагчдын байгаль хамгаалах болон шувуудын мэдлэгийг нь хөгжүүлэх тал дээр ажиллахаар боллоо.

Шувуудын тухай семинарт сурагчид идэвхитэй оролцов

Бидний энэ удаагийн семинар маань "Шувуу ажиглах гэж юу вэ?" гэсэн ерөнхий сэдвийн дор хийгдсэн ба үүн дотроо шувуудыг хэрхэн ангилж ялгах, тоолох, шувуудын нас, хүйсийн тухай гэх зэрэг олон дэд сэдвүүд байсан юм.
Бид семинар хийсэн өдрийнхөө маргааш өглөө нь буюу бямба гарагт Зайсангийн гүүрний ойролцоох Туулын бургасанд буй шувуудыг ажиглаж, дурандахаар шийдсэнээр бидний энэ удаагийн ээлжит семинар өндөрлөсөн юм.
Бид товлосон ёсоороо бямба гарагийнхаа өглөө 9:00 цагт сургуулийнхаа гадаа талбайд цуглацгааж Зайсангийн автобусанд сууцгаан хөдлөв. Ийнхүү бид Зайсангийн гүүрний ойролцоох Туул голын хөндийд ирэв. Шувуудаа ажиглахаасаа өмнө хүүхэд бүр шувуу ажиглахаар явахын өмнө юуг сайтар мэдэж байх ёстой тухай ярилцав.

Сурагчидтай хоёр нүдний дуран болон телескоптой хэрхэн

зөв ажиллах талаар ярилцаж буй нь

Тиймээс бид аялалынхаа өмнө эхлээд хүүхэд бүр хоёр нүдний дуран болон телескоптой хэрхэн зөв ажиллах, сууж болон нисэж буй шувуудыг хэрхэн олж харах зэрэг дурантайгаа ажиллаж сурах талаар бяцхан дадлага хийсэн. Мөн аялалын явцад шувуудаа олж харахын тулд хүүхэд бүр чимээ багатай байх мөн шувуу олж харсан тохиолдолд шувуу тодорхолох номоо хэрхэн ашиглах вэ зэрэг зайлшгүй шаардлагатай зүйлсийг хэлэлцэв.
Бид Зайсангийн гүүрнээс зүүн зүйгт ойролцоогоор 2 км орчим аялаж, аялалын өмнө ярилцсан зүйлсээ баталгаажуулж байв.

Хөвгүүд хон хэрээ, хар хэрээ хоёрыг ялгах гэж сайтар дурандаж байгаа нь

Бид нийтдээ 12 зүйлийн шувуудыг ажиглаж, бүртгэв. Үүнд:

Улаангүеэт хөөндэй-1,
Их хөхбух- 46,
Номин хөхбух-24,
Хумхин бохио -1,
Хөхвөр тагтаа-,
Оронгийн боршувуу
Хээрийн боршувуу
Начин шонхор-1,
Хон хэрээ-15,
Хар хэрээ-6,
Улаан хушуут-2,
Алаг шаазгай-14, зэргийг дурандав.

Дээрх таарсан шувууд бол бидний эргэн тойронд байнга байдаг түгээмэл шувууд юм. Шинээр шувуу ажиглаж байгаа сонирхогчдын хувьд элбэг таардаг түгээмэл шувуудаа сайтар ажиглаж, дараа дахин таархад алдаагүй сайтар таньдаг болох нь юу юунаас илүү чухал зүйл юм. Ингэснээр бид өөрсдийнхөө дэргэдүүр өнгөрөх нүүдлийн эсвэл ховор зүйл шувуудыг дээрх шувуудаас хялбархан ялгаж, таних чадвартай болж эхэлдэг.

Энэ удаагийн шувуудын тухай семинар болон аялалд:
Мөнхзаяа багштай шилжилтийн 8-р ангийн сурагчид оролцов.
Даланбаяр, Данзанпунцаг, Дөлгөөн, Дэмүүн, Жигжидсүрэн, Мөнхтөмөр, Саранцогт, Содгэрэл

Биднйи семинарыг дэмжин сурагчидтай ажиллах цаг гарган өгсөн "Эрдэм төгс" дунд сургуулийн захиргаанд талархсанаа илэрхийлье.

Монголын шувуу ажиглагчдын клуб

Шарэлэгт хөмрөг Emberiza aureola

Таны шувууны мэдээллийн санд: Yellow Breasted Bunting

Шарэлэгт хөмрөг бол гоёмсог хөмрөгүүдийн нэг юм. Энэ зүйл хөмрөг нүүдлийн зүйлүүдийг хамгаалах тухай конвенцийн 1 дүгээр хавсралтанд орсон чухал зүйл шувуудын нэг билээ. Шарэлэгт хөмрөг нь Палеарктикт өргөн тархалттай зүйл хэдий ч сүүлийн жилүүдэд тархац болон үржлийн нутаг нь хумигдаж байгаа талаар судлаачид дурдах болжээ. Европын баруун хэсгийн зарим орон болох Беларус, Финланд болон Украйнд мөн Азийн орноос Орос, Монгол, Хятад, Япон болон Солонгос зэрэг оронд үрждэг бол намрын сүүлээр Хятадын шар мөрний орчимд бөөнөөр цугладаг байна. Харин өмнөд болон зүүн өмнөд Азийн зарим орон болох Непал, зүүн хойд Энэтхэг, Хятадын өмнөд хэсэг, Камбожи болон Мянмар зэрэг улсад өвөлждөг.

Эр шарэлэгт хөмрөг Emberiza aureola (зургийг Ганхуяг)

Зураг дээрх эр, эм хоёр хөмрөгийг 2009 оны зун 6 дугаар сард Хэрлэн голын эргийн дагуух бургасны ёроолд үүрлэсэн байхтай нь таарч азаар хэдэн зураг дарж амжсан юм. Үүрээ бургасны ёроолд өвсөөр зассан байсан ба үүрэнд 5 ангаахай байв. Эр шувуу намайг анх харах үед үүрний орчимд ямар нэгэн идэш тэжээл амандаа зуугаагүй байсан бол хэдхэн секундын дараа харахад амаараа дүүрэн хорхой зуучихсан хажууд хэдийн их ойртсон байв. Би тэр үед түүний үүрний дэргэд ойрхон байгаагаа мэдээгүй байсан.

Эр шарэлэгт хөмрөг Emberiza aureola (зургийг Ганхуяг)

Эр шувуу надаас холдолгүй эргэн тойрон ойр ойрхон нисэж буугаад сониучирхан харж байв. Тиймээс түүний үүрэнд би их ойрхон байгаа гэдгээ гадарлаж эргэн тойрныхоо бут, бургаснуудыг самнаж, эр шувууг хэсэг минут сайтар ажиглав.

Харин эм шувуу нь намайг үүр орчимд байх хугацаанд цөөн харагдсан ба магадгүй холоос ажиглаж байсан байх.

Эм шарэлэгт хөмрөг Emberiza aureola (зургийг Ганхуяг)

Гэтэл би үүрнээс ердөө 1м зайд зогсож байсан байна. Тэдний үүр бургасны ёроолд олж харахад тийм ч амаргүй хэсэгт нь байрласан байв.

Шарэлэгт хөмрөгийн үүрлэсэн амьдрах орчин, Хэрлэн гол (зургийг Ганхуяг)

Шарэлэгт хөмрөгийн дэлхийн тархалт (from Birdlife website)

Та бүхэн энэ зүйл хөмрөгийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг үзэхийг хүсвэл доорх линк руу орж дэлхийн хэмжээнд энэ зүйл жижиг шувууны мэдээллийг харж болно.

http://www.birdlife.org/datazone/species/index.html?action=SpcHTMDetails.asp&sid=8954&m=0

Монголын шувуу ажиглагчдын клуб

Merlin Falco columbarius

Merlin Falco columbarius (Хайргууна шонхор):

07.06.2010: (coordination: E 48.17004 N 108.64007)

Merlin was breeding on Carrion crow's Corvus corone nest which was on the tree near to the Kherlen river in Mungunmorit soum in Tuv aimag (province) in June, 2010. The female was perching on the old branch in about 150m from the nest. That time, the male was incubating on the nest and we also checked the nest and there were 4 eggs.

Female Merlin is perching on old branch (photo by Amarkhuu)

Second Merlin pair was nested on another tree about 3km from the first nest point (coordination E 48.09814 N 106.63361)

When we came there female was attacking to Black kites close to the nest and male was incubating in the nest. They were nested in magpie's nest. But we did not the check the nest because it was already getting cold. We did not want to disturb the falcon when they incubating in the cold weather condition.

Male Merlin is perching on the branch (photo by Gankhuyag)

This falcon is already breeding in Mongolia but we do not have enough evidences on breeding record for this falcon in Mongolia and this was good record for us.

Шувууны фото зургийн уралдааны мэдээ

Сайн байна уу шувуу ажиглагчидаа,

Бид та бүхэнд Монголын жигүүртэн шувуудын гэрэл зургийн уралдааны явцын талаар товч мэдээлэл хүргэхийг хүслээ. Юуны өмнө манай уралдаанд олон сайхан зураг ирээд байгааг хэлэхэд таатай байна. Та бүхнийг уг уралдаанд зориулсан вебсайтруу орж зураг бүхнийг тухтай үзэхийг урьж байна.

Манай зургийн уралдаанд одоогийн байдлаар нийт 20 гаруй хүмүүс нийт 54 зүйлийн 75 зураг ирүүлээд байна. Зураг ирүүлсэн хүмүүсийн дотор гадаад, дотоодын шувуу ажиглагчид, шувуу судлаачид, Монгол аялахаар ирсэн жуулчид, оюутан гээд олон төрлийн хүмүүс байна.

Бид уралдааны вебсайтыг долоо хоног бүр шинэчилж байгаа бөгөөд удахгүй шалгаруулана. Бид шилдэг зургийг 10 сарын сүүлээр шалгаруулах бөгөөд 11 сарын эхээр нийтэд зарлах болно.

Та бүхэнд дахин сануулахад энэхүү уралдаан нь НҮБ-ээс 2010 оныг Биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах олон улсын жил болгосонтой уялдуудан Монголын ард иргэдийг байгаль хамгаалах, түүний дотроос жигүүртэн амьтадыг хамгаалах үйлсэд татан оролцуулах, иргэдийн дунд шувуу ажиглах сонирхолыг хөхүүлэн дэмжих зорилгоор зохион байгуулагдаж байна.


Уралдаанд ирүүлсэн бүтээлүүдээс шилдэг зургыг шалгаруулж тэргүүн байрны шагнал, гэрчилгээ олгох болно. Тэргүүн байранд орсон оролцогсодод гэрчилгээ, шувуу судлаач Марк Бразилын бичсэн “Зүүн Азийн шувууд”, мөн манай судлаачдын бичсэн “Монгол дахь шувуудад чухал нутгууд” номыг бэлэглэх ба мөн удаах байранд орсон хоёр бүтээлийг шалгаруулж тусгай шагнал, “Монгол дахь шувуудад чухал нутгууд” номыг бэлэглэх болно.

Та бүхэн уралдааны ветсайтруу орж оролцогсодын ирүүлсэн олон сайхан шувуудын зурагтай танилцана уу. http://www.wscc.org.mn/photo_contest/index.html

Та бүхнийг өргөнөөр оролцохыг дахин уриалж байна.

Хүндэтгэсэн
Зохион байгуулах комисс

Шувуу ажиглах аялалд оролцсон тэмдэглэл

Монголын шувуу ажиглагчдын клубын гишүүн Э.Болормөнхийн аялалын тэмдэглэл:

Борцгор хотон Pelecanus crispus

2010.8.09 - 25 хооронд Бельги улсын 4 жуулчинтай хамт 8 аймгийн нутгийг хамарсан шувуу ажиглах аялалд оролцсон юм. Ажиглалт хийсэн гол цэгүүд маань:

1. Туулын шугуй

2. Зоргол хайрханы урд орших Харийн нуур

3. Бага газарын чулуу-Сүм хөх бүрд

4. Баянзаг

5. Зүүнсайхан уул-Ёлын ам

6. Хонгорын элс-Хонгорын гол

7. Бага Богд, Арц Богд уулын урдах хоолойн заган шугуй

8. Орог нуур

9. Бөөнцагаан нуур

10. Орхон голын хөндий-Хангайн нуруу-Улаанцутгалан

11.Өгий нуур

12. Баяннуур (Булган аймаг Дашинчилэн сум)

13. Хустайн нуруу байлаа.

Бид аялалын туршид нийт 150 орчим зүйлийн шувууд харсан. Говь гурван сайхан ууланд бид Төв Азийн хамгийн том 4-н махчин шувуу болох Aegypius monachus, Gyps fulvus, Gyps hymalayensis, Gypaetus barbatus-ыг нэгэн дор харсан юм. Баян нуур, Харийн нуур дээр эргийн шувууд маш олноороо цугласан байхтай таарсан. Ажиглалт хийсэн гол цэгүүд маань говь, хээрийн бүсэд байрласан учраас энэ амьдрах орчинд өргөн тархсөн түгээмэл зүйлүүд дээр голчлон ажиглалт хийлээ.

8-р сарын дунд үе бол Монгол орны хувьд шувуудын нүүдэл эхлэж буй чухал үе тул Евроазийн хойд хэсэг, Сибирээс өмнөд, зүүн Азийг зорьж буй шувуудыг нүүдлийн үед нь ажиглах боломжтой байсан юм. Мөн энэ үед шувуудын нүүдлийн өмнөх цугларалт, бөөгнөрөлтийн үе давхцаж байлаа. Жишээ нь Баян нуур дээр бид Hirundo rustica - Асрын алтан хараацайн 20000-30000 орчим тооны асар том сүрэгтэй таарсан билээ.

Аялалын үед таарсан зарим ховор шувуудын нэрийг доор дурьдлаа:

Хэрмийн бялзуухай Tichodroma muraria

Улаан цэгцүүхэй Acanthis flavirostris - Бага газарын чулуу

Усны нөмрөг бүргэд Haliaeetus leucoryphus - Өгий нуур

Цагаансүүл нөмрөг бүргэд Haliaeetus albicilla - Өгий нуур

Хэрмийн бялзуухай Tichodroma muraria - Ёлын ам

Монгол хулан жороо Podoces hendersoni - Заган шугуй

Борцгор хотон Pelecanus crispus - Бөөн цагаан нуур

Цэн тогоруу Grus vipio - Харийн нуур

Зосонгүеэт шийхнүүхэй Anthus cervinus - Ёлын ам

Шунхан цэгцүүхэй Acanthis hornemanni - Ёлын ам

Бүлхэрээ бужмар Carpodacus pulcherrimus - Зүүн сайхан уул

Сибирийн хайруулдай Prunella montanella - Зүүн сайхан уул

Козловын хайруулдай Prunella kozlowii - Зүүн сайхан уул

Загийн боршувуу Passer ammodendri - Баян заг

Хэрмийн бялзуухай Tichodroma muraria

Та бүхэн бидний аялалын хугацаанд бүртгэсэн бусад шувуудын жагсаалтыг сонирхвол доорх хаягаар холбоо барьж болно. Та бүхэнтэй аялалынхаа сониноос хуваалцаж байгаадаа туйлын баяртай байна.

Холбоо барих хаяг: e.bolormunkh@yahoo.com; 88786851;

Зүүн Монголоор шувуу ажигласан тэмдэглэл

Бичсэн Амархүү (email:amarkhuucccp@yahoo.com;)

Сайн байцгаана уу? 7-р сарын 24 өөс 8-р сарын 18 хооронд Герман улсын шувуу судлаачдын багт Christoph Bock, Axel Bräunlich, Katja Bräunlich, Benjamin Brenneis, Jan Brinke, Jochen Dierschke, Martin Grimm, Steve Klasan, Stephanie Rapp нартай хамт зүүн монголоор шувуу сонирхон аялаад ирлээ.

Бид Улаанбаатар - Гүн галуут- Бэрээвэн хийд- Хурхын хөндий- Биндэрийн нуур- Онон баг- Улз гол- Цэнгэлэг, Галуут, Эрвээхэй нуурууд- Чойбалсангийн ойролцоох Хэрлэн гол- Мэнэнгийн тал- Буйр нуур- Халхын гол- Нөмрөг- Чойбалсан- Өндөрхаан- Улаанбаатар гэсэн маршруутаар аялсан. Аялалын үеэр нийтдээ 234 зүйл шувуу тэмдгэлсэн ба тэдгээрээс зарим зүйл ховор шувуудын нэрсийг онцлон дурдав.

Бор бүргэд Aquila clanga Greater Spotted Eagle

Реликт цахлай Larus relictus Relict Gull

Цэн тогоруу Grus vipio White-naped Crane

Хан бүргэд Aquila heliaca Eastern Imperial Eagle

Идлэг шонхор Falco cherrug Saker Falcon

Хонин тоодог Otis tarda Great bustard

Хархираа тогоруу Grus grus Common Crane

Наран бөднө Coturnix Japonica Japanese Quail

Цагаан дэвлээ Ardeola bacchus Chinese Pond-heron

Гангар хун Cygnus cygnus Whooper Swan

Хуруут хун Cygnus olor Mute Swan

Согсоот гоорбис Pernis ptilorhyncus Oriental Honey Buzzard

Матигар хөгчүүлэг Xenus cinereus Terek Sandpiper

Бичилхэн тутгалжин Numenius minutus Little Curlew

Морин шунгуулай Hydroprogne caspia Caspian Tern

Мөн Great Knot (Calidris tenuirostris) -ийг Монголд анх удаа тэмдгэлсэн. Энэ шувуу нь үржлийн үедээ Оросын хойг Сибир, Чукотка, Яакутад үржилд орж Солонгос, Япон, Хятадын зүүн хойд эргээр ус, намгархаг газар дайран нүүдэг. Харин өвлийн улиралд Австрали, зүүн өмнөд Азид өвөлждөг юм байна. Бидний харсан Great Knot Монголоор дайран өнгөрч яваа шувуу байсан.

Great Knot (Calidris tenuirostris) (зургийг Steve Klasan)

Хурхын хөндийд 7 цагаан тогоруу харсан нь бидний аялалын бас нэг гайхалтай зүйл байлаа. Цагаан тогоруу өмнө нь Монголд Түргэн цагаан нуур, Гүн галуут, Мөнгөнморьт сумын ойролцоо, мөн Улз голын ойролцоо бүртгэгдэж байсан байна.

Цагаан тогоруу Grus leicogeranus (зургийг Амархүү)

Биндэрийн овооны урд Хурхын хөндийд таарсан 7 Цагаан тогоруу Grus leicogeranus

(зургийг Амархүү)

Breeding Pied harrier in central Mongolia

04th of June, 2010
Gezeg Lake: coordination- E 47.00067, N108.20361

We recorded breeding Pied harrier in central Mongolia. It was Gezeg lake which is located 145km from the UB to south east. Taken photo for the male but it was too far away.

Male pied harrier (Photo by Gankhuyag)

When we come there female was carrion food near to the lake and male was attacking to the black kite in about 300m from the lake. So, 20 min later, female pied harrier came to the nest which is in reeds in the lake. After that, we found a nest in the reeds.

Pied harrier nest with 2 eggs (photo by Gankhuyag)

Breeding record on this species in Mongolia is usually in eastern Mongolia but this time we found a nest almost in central Mongolia.

Birding for autumn migration near to the UB

written by Gankhuyag, 27th-28th of August, 2010.

Big flock of Pacific Golden Plover (Photo by Amarkhuu)

Ayga and Gun galuut lakes are wonderful places for birding near to the Ulaanbaatar. It located 110 km from the Ulaanbaatar to east. Water level of the Ayga Lake looks like very good this year than our previous years. There are also many small water points around the lake too. We observed the birds there for 1 day. The weather condition was not good during the trip, it was windy and cloudy but we seen fantastic shore birds there.

Bird list of Ayga lake:

A pair of whooper swan with 4 chicks (Photo by Amarkhuu)

Great grey heron-(12), Spoon billed (2), Bar headed goose (46)-(3 had red neck rings, it was not easy to see ring ID), Swan goose (110), Whooper swan (4 pairs with chicks), Black-winged Stilt (2), Pied Avocet (6), Pacific Golden Plover (350+), Kentish Plover (5), Grey Plover (1), Black-tailed Godwit (250+), Spotted Redshank (14), Common Redshank (4), Green Sandpiper (3), Marsh Sandpiper (8), Wood Sandpiper (23+), Ruddy Turnstone (4), Curlew Sandpiper (26), Sharp-tailed Sandpiper (3), Little curlew (2), Little ringed plover (5), Red-necked Stint (?), Little stint (4), Temminkii stint (3+), Ruff (2), Red-necked Phalarope (14), Common teal (2), Black tailed Gadwit (75+), Golden eye (5), Ruddy shelduck, Common shelduck, Mallard, Pin tail, Tufted, Common coot (3), Black necked Grebe (4), Northern lapwing (100+), Common tern (1), Relict gull (7), Black headed gull (4), Mongolian gull (40+), Common snipe (2),Yellow wagtail, Demoiselle crane.

Ruff (Photo by Amarkhuu)

Gun galuut lake:
Whooper swan (4 pairs with chicks), Pied Avocet (6), Pacific Golden Plover (), Grey Plover (1), Black-tailed Godwit, Ruddy Turnstone (18), Terek Sandpiper (1), Sanderling (2), Little stint (4), Ruddy shelduck, Common shelduck, Relict gull (2), Pallas’ gull (3), Black necked Grebe (6), Crested Grebe (2), Shoveler (2), Eurasian wigeon (2), Common pochard (6).

Raptors near to the lake: Eurasian sparrowhawk (1), Hobby (1), Common kestrel (2), Hen harrier (1), Saker falcon (3), Black vulture (5), Upland buzzard (3), Steppe eagle (6). We saw also one Peregrine falcon on the way in same day.

Tuul river site on end of the Gorkhi-Terelj National park:

Pallas's Grasshopper Warbler (Photo by Amarkhuu)

Lammergier (1), Saker falcon (3), Eurasian sparrow hawk (), Griffon sp? (2), Black vultures (32), Steppe eagle (9), Booted eagle (1), Common kestrel (2), Black kite (6+), Common rosefinch (2), Daurian redstart (5+), Dusky warbler, Radde’s warbler, Green warbler, Pallas's Grasshopper warbler, Great tit, Willow tit, Northern wheatear, Isabelina wheatear, Eurasian jay (1), Lesser woodpecker (1).

Birding team (photo by Gankhuyag)

Birding team of this trip: Gankhuyag, Munkhzul, Benjamin Metzger (Germany), Amarkhuu, Ariunzul, Munkhjargal, Bandi, Bolormunkh and Azjargal.

Шувуудын нүүдлээс хоцорвоо...

Сайн байцгаана уу шувуу сонирхогчид оо?

Бид бүхэн дурангаа бэлдэн амралтын өдрүүдээрээ шувуудынхаа нүүдлийг ажиглацгаая. Энэ жил цас ихтэй болохоор дулаарах үед хаа сайгүй цас хайлан уст цэгүүд ихсэх нь ойлгомжтой юм. Энэ нь нүүдэллэн ирж буй шувуудад маань олноороо амарч буух таатай цэгүүд болох учиртай. Тиймээс бидэнд өнгөрсөн жилийн нүүдлээр харж чадаагүй шувуугаа харах сайхан боломж олдож магадгүй юм. Бүгдээрээ дурангаа аван шувуудаа ажиглацгаая.

Өмнө зүгээс шувуудын нүүдэл ойртсоор...

Бичсэн: Дорждэрэм (Оюутолгой, Ханбогд сум)

Оюу толгойд өчигдөр 18 Хошуу галуу Anser cygnoides, 6 Хар өрөвтас Ciconia nigra, 2 Ardeola bachus, 4 Цагаан дэглий Egretta alba байрлаж байлаа. Жижиг нугас болон цахлайнуудыг таньж чадсангүй. Цагаан дэглий нь Хар өрөвтасаас биеэр арай жижиг боловч өнгөний хувьд маш тод цагаан байсан.

Бичсэн: Түмэн (Өмнөговь аймаг)

Эртнээс нааш говийн 5 нуур гэж алдаршсан Улаан нуур, Таац, Бөөн цагаан нуур, Орог нуур болон Адгийн цагаан нууруудаас зөвхөн Бөөн цагаан нуур л үлдсэн боловч жил ирэх тусам түүний ус багасан хатаж байна.
Өчигдөрийн байдлаар манай аймгийн Баяндалай суманд байрлах Төхөмийн нууранд 250 орчим Гангар хун Cygnus cygnus, 100 орчим Бор галуу Anser anser ирсэн байна. Харин жижиг шувууд цөөн байна.

Монгол дахь Шувуудад Чухал Газрууд

БАЙГАЛЬ ХАМГААЛЛЫН ТҮШИЦ НУТГУУД: Монгол дахь Шувуудад Чухал Газрууд ном хэвлэгдлээд нэг жил боллоо.

Шувуудад чухал газар /ШЧГ/ гэж юу вэ? ШЧГ гэж тусгай хамгаалалттай газрууд уу? Шувуудад чухал газруудыг хэрхэн сонгодог вэ? Монголд хэдэн ШЧГ, хаана байдаг юм бэ? ШЧГ-д аялал жуулчлал хөгжүүлж болох уу? ШЧГ-ын ач холбогдол? Манай дэлхийд ховордож буй шувууд хэд байдаг юм бэ? Дэлхийд ховорож байгаа реликт цахлайг би хаана харж болох вэ? мэт асуултуудад уг лавлах хариулах болно.


2007 онд Байгаль орчны яам болон Дэлхийн банк хамтран Шувуудад чухал газруудын тухай зөвлөлгөөнийг Улаабаатар хотод зохион байгуулсан юм. Энэ зөвлөлгөөнд их дээд сургуулиуд, ШУА-ийн хүрээлэнгүүд, ДБХС, ЗАХН, ГТХАН-ийг төлөөлсөн 40 гаруй мэргэжилтнүүд оролцсон. Оролцогсод Монгол дахь ШЧГ-ын жагсаалтыг хэлэлцэн тогтсон бөгөөд номыг эцэёлэх ажил нь олон тооны байгууллага, судлаачид, хувь хүмүүсийн хамтын ажиллагааны үр дүн болсон юм.

ШЧГ-ууд нь BirdLife International байгууллагын боловсруулсан доорх шалгууруудад тэнцэж байгаа газар нутгууд ордог. Шалгууруудыг дэлгэрүүлж үзвэл:

A1. Дэлхийн хэмжээнд устах аюулд орж байгаа зүйлүүд: Тухайн нутагт дэлхийн хэмжээнд ховордсон зүйлүүд тогтмол, тоо толгойн хувьд дэлхийн эсвэл бүс нутгийн популяцид чухал нөлөөтэй байхаар тоотой байдаг эсвэл байгаа гэж үздэг газар
A2. Тархац нутаг хязгаарлагдмал зүйлүүд: Үржлийн тархац нутгийнх нь дийлэнх хэсэг Эндемик шувууны нутаг дэвсгэр (ЭШН) эсвэл Хоёрдогч нутаг дэвсгэр (ХН) болдог зүйлүүд уг нутагт тогтмол, тоо толгойн хувьд дэлхийн эсвэл бүс нутгийн популяцид чухал нөлөөтэй байхаар тоотой үзэгддэг эсвэл байгаа гэж үздэг газар
A3. Биом хязгаарлагдмал зүйлүүд: Энд популяцийн тархцын дийлэнх хэсэг эсвэл бүхлээрээ нэг биомд багтах зүйлүүд байгаа нь тогтоогдсон эсвэл байгаа гэж үздэг газар
A4. Цугларалт: Олноор цуглардаг усны шувууны зүйлийн газарзүйн популяцийн 1% болон түүнээс дээш хувь, эсвэл нэг ба хэд хэдэн зүйл шувууны 20,000-аас дээш тооны бодгаль тогтмол цуглардаг эсвэл байгаа гэж үздэг газар

Одоогоор манай улсад нийт нутаг дэвсгэрийн 5%-тай тэнцэх хэмжээний буюу 8.4 га талбайг хамарсан нийт 70 ШЧГ олж тогтоогдоод байна.

Нийт 105 хуудастай, 145 зурагтай энэхүү лавлахыг байгаль орчныг хамгаалах салбарын бүх байгууллагууд, Дэлхийн Банк, бусад олон улсын банк санхүүгийн байгууллага, корпорациуд, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчид, дотоодын болон олон улсын байгаль орчны салбарын байгууллагууд, судлаачид, аянчин жуулчид, ард иргэдэд зориулагдав.

Дэлгэрэнгүйг www.wscc.org.mn/iba.html сайтаас үзнэ үү. Мөн хотын төвийн нромын сангуудаар зарагдаж буй тул сонирхосон хүн худалдан авах боломжтой.

Б.Нямбаяр
Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төв

Шувуудад хиймэл үүр хийж өгье

Урин дулаан хаврын улирал айсуй. Усны шувууд нүүдэллэн ирж асуй.

Нээрээ дулааны улирал ойртож нүүдлийн шувуудын түрүүч хаяанд ирлээ. Тун удахгүй анхны нүүдлийн шувууд үзэгдэж эхлэх тул дурангаа бэлдэж байгаарай гэж зөвлөе.

Монголчууд бидний хувьд өнгөрсөн хэдэн арван жил эдийн засагийн хувьд маш хүнд үе байлаа. Хэдийгээр одоо нийгмийн хөгжил, эдийн засгийн хувьд бүрэн сэхээгүй байгаа боловч хүмүүсийн амьдрал нэг үеээ бодвол харьцангуй дээрдэж байна. Өнгөрсөн хугацаанд бид хүрээлэн буй орчиндоо даанч дээ гэмээр их хэмжээний сүйтгэл учрууллаа. Гэхдээ хүмүүсийн сэтгэхүйд эх орныхоо байгаль орчноо хамгаалах гэсэн сэтгэл урьдын адил байсаар байгаа бөгөөд энэ нандин чанараа хараахан бүрэн алдчихаагүй байгаа нь сайн хэрэг боловч үлдсэн энэ сайхан чанараа хөгжүүлэхийн төлөө хийх зүйл их байна. Үүнтэй холбогдуулаад бид та бүхэнд суурийн газрын шувууддаа хиймэл үүр хийж өгөөч хэмээн уриалах гэсэн юм. Учир нь суурин газар амьдарч сурсан олон зүйл шувууд үүрлэх орчиноор хомс болж байгаа тул тэдэнд туслах хэрэгтэй байна.

Жил бүрийн хавар аймаг, сум, хот, дүүргийн захиргаа мод тарих компанит ажил өрнүүлж олон мянган мод тарьдаг боловч модны ургалт, бие гүйцэлт шаардлага огт хангахгүй байна. Мөн байшин барилга барих зорилгоор хуучин тарьсан мод бүхий талбайнуудыг ихээр сүйтгэдэг. Үүнээс болж хот суурин газрын ногоон цэцэрлэгийн эзлэх талбай жилээс жилд хэмжээ хумигдсаар байна. Ялангуяа шувуу үүрлэхэд шаардлагтай бие гүйцсэн эрүүл мод асар цөөн болж суурин газрын шувууд үүрлэх нь эрс багаслаа.

Шувуудад хиймэл үүр хийж өгөх ажил манайд нилээн дээр үеэс хийгдэж байсан. Жил бүрийн хавар улсын хэмжээнд арван жилийн сургуулиудын дунд шувууны үүр хийж хотын цэцэрлэг гудамж, уулын модонд аваачиж тавьдаг уламжлал саяханыг хүртэл байлаа. Энэ заншилийг сэргээх хэрэгтэй байна.


Хавар амьтдын үржил эхлэх үед өндөгөө гаргах тохиромжтой газрын эрэлд шувуу бүхэн гардаг. Энэ үед хиймэл үүр хийж өгөх нь зүйтэй. Та бүхний барьсан үүр шувуудад үр төлөө асрах, өвлийн хүйтэн шөнө, эсвэл зуны халуун нар, хүйтэн бороонд шувуудад орогнох байр болно. Хиймэл үүр хийх нь амархан бөгөөд зугаатай ажил. Та бүхнийг доор тавьсан Англи, Америкийн шувуу хамгаалах байгууллагуудын веб хуудсуудыг анхааралтай судлахыг уриалая. Эдгээр хуудсуудад шувууны үүр барих загвар, анхаарах чухал зүйлсийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл бий.

The Royal Society for the Protection of Birds
http://www.rspb.org.uk/advice/helpingbirds/nestboxes/smallbirds/index.asp

Hawk and Owl Trust
http://www.hawkandowl.org/SculthorpeHome/Nestboxes4Sale/

The Bat Conservation Trust
http://www.bats.org.uk/publications_detail.php/285/bat_box_design_the_kent_bat_box

The Audubon Society
http://audubonmagazine.org/backyard/backyard0201.html


Манайд шувуудад хиймэл үүр хэрхэн барьж өгөх талаар Монгол хэл дээр бичигдсэн гарын авлага хомс байна. Энэ тал дээр сайн дураар хамтран ажиллах хүмүүс байвал бидэнтэй санал солилцож холбоо барина уу.

Б.Нямбаяр
Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төв
nyambayar@wscc.org.mn

П.Ганхуяг
Монголын шувуу ажиглагчдын клуб
mongolbirdclub@yahoo.com

Монгол улсын анхны шувуу судлаач таалал төгслөө

Академич, профессор Осорын Шагдарсүрэн
(1929-2010)

Монгол улсын гавъяат багш, академич, профессор, биологийн шинжлэх ухааны доктор Осорын Шагдарсүрэн 2010 оны 02 дугаар сарын 02-ны өдөр таалал төгсөж, бидэнд нөхөж баршгүй хүнд гарз тохиолоо.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэн 1929 онд Дорнод аймгийн Матад сумын нутагт малчин ард Осорын гэр бүлд мэндэлжээ. Тэрээр бага насаа эцэг эхийн хамт өнгөрөөж, 1948 онд тус сумын дунд сургуулийн 7-р ангийг төгсгөж улмаар МУИС-ийн бэлтгэл анги, хими-биологийн ангид суралцаж, 1955 онд хими-биологийн багшийн мэргэжил эзэмшин, төрөлх сургуульдаа багшаар томилогджээ.

Энэ үеэс Монгол орны амьтны аймгийг судлан шинжлэх ажлаа эхэлж, 1961-1964 онд Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн улсын их сургуулийн аспирантурт суралцаж, нэрт эрдэмтэн проф. Г.П.Дементьевийн удирдлагаар “Монгол орны төв ба өмнөд нутгийн махчин шувууд, тэдгээрийн практик ач холбогдол” сэдвээр биологийн ухааны дэд эрдэмтний зэргийг амжилттай хамгаалжээ. Ийнхүү манай улсын анхны шувуу судлаач эрдэмтэн болж, цаашид өөрийн судалгаагаа хөхтөн амьтад болон бэлчээрийн малын биологи, экологи, эволюцийн чиглэлээр өргөжүүлэн гүнзгийрүүлжээ. Тэрбээр 1972 оноос Москвагийн их сургуулийн докторантурт суралцаж, 1975 онд “Монгол орны агнуурын амьтад, агнуурын аж ахуйн өнөөгийн байдал, түүний хэтийн төлөв” сэдвээр биологийн шинжлэх ухааны докторын зэргийг амжилттай хамгаалсан юм.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэн 1964-1982 онд ШУА-ийн Байгалийн ухааны хүрээлэн, Биологийн хүрээлэнгийн захирлаар, 1982-1983 онд ШУА-ийн эрдэмтэн нарийн бичгийн даргаар, 1983-1989 онд МУИС-ийн захирлаар ажиллаж байсан ба өнөөг хүртэл тус сургуулийн Амьтан судлалын тэнхимд багшилж байв. 1990-ээд оныг хүртэл Монгол-Зөвлөлт, Монгол-Германы хамтарсан биологийн иж бүрэн экспедицийн Монголын талын удирдагч, эрдэм шинжилгээний цуврал бүтээлийн ерөнхий редактороор ажиллаж байсан ба биологийн ухаанаар эрдмийн зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн даргаар олон жил хариуцлагатай ажилласан юм.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэн өөрийн судалгааны үр дүнгээр “БНМАУ-ын ховор хөхтөн амьтад”, “Хангайн нурууны хөхтөн амьтдын судалгаанд”, “Монгол орны ан амьтныг хамгаалах, үржүүлэх асуудал”, “Агнуурын амьтад ба ан хамгаалал”, “Байгалийн шалгарал ба бэлчээрийн мал аж ахуй”, “Бэлчээрийн мал аж ахуй ба онолын биологийн зарим асуудал”, “Монголын бэлчээрийн мал аж ахуй” зэрэг 20 гаруй нэг сэдэвт бүтээл, эрдэм шинжилгээний 200 гаруй өгүүлэл туурвисан, Монгол орноос шинжлэх ухаанд шинээр нээгдсэн хэд хэдэн зүйлийн амьтан түүний нэрээр нэрлэгдсэн нэрт эрдэмтэн хүмүүн байлаа. Тэрээр судалгааны ажлын дүнгээ хэрэглээнд нэвтрүүлэхэд ихээхэн анхаарч, Хар-Ус нууранд заарт харх, Хомын талд цагаан зээр нутагшуулах ажлыг удирдан гүйцэтгэсэн билээ.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэн багшлах хугацаандаа олон арван оюутан, магистрын судалгааны ажил, 20 гаруй докторын зэрэг горилсон диссертаци удирдсан нэрт сурган хүмүүжүүлэгч байв. Их, дээд сургуулийн оюутанд зориулан “Амьтан судлал” I ба II, “Бэлчээрийн мал аж ахуйн биологийн үндэс”, “Экологийн танин мэдэхүйн үндэс” зэрэг сурах бичиг зохиож, биологи, экологи, эволюци, бэлчээрийн малын биологи, мал аж ахуйн үйлдвэрлэл зэрэг чиглэлээр олон арван нийтлэл, сурталчилгааны өгүүлэл бичиж төвийн сонин сэтгүүлд хэвлүүлсэн нэртэй нийтлэлч байлаа.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэн манай улсын шинжлэх ухаан, дээд боловсролын гол байгууллагуудын удирдлагад он удаан жил үр бүтээлтэй ажиллаж, шинжлэх ухааны чадавхийг олон улсын түвшинд хүргэх, Монгол улсад биологийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх, шинжлэх ухааны мэдлэгийг түгээн дэлгэрүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан нэрт эрдэмтэн, авъяаслаг зохион байгуулагч, бусдыг үлгэрлэгч эрдэмтэн байлаа.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэн нь АИХ-ын депутатаар удаа дараа сонгогдож, ЭЗХТЗ-ийн Биофизикийн төвийн Монголын бүрэн эрхт төлөөлөгч, МЭТНБХолбооны тэргүүлэгч гишүүн, Монгол-Энэтхэгийн найрамдлын нийгэмлэгийн дарга зэрэг сонгуулт ажлуудыг гүйцэтгэж байсан нийгмийн нэрт зүтгэлтэн байв. О.Шагдарсүрэн 1982 онд Монгол улсын ШУА-ийн сурвалжлагч гишүүн, 1991 онд жинхэн гишүүн (академич)-ээр сонгогдон 1984 онд профессор цол хүртсэн ба төр засгаас түүний хөдөлмөр бүтээлийг өндрөөр үнэлэн Монгол Улсын гавьяат багш цол олгож, Алтан Гадас одон, Ардын хувьсгалын ойн медалиуд, Засгийн Газрын хүндэт өргөмжлөл, Боловсрол, Шинжлэх ухаан, Байгаль орчин, ХАА-н тэргүүний ажилтан цолоор шагнажээ.

Академич, профессор О.Шагдарсүрэнгийн хөдөлмөрч хичээнгүй, төлөв даруу, эрдэмлэг шударга зан чанар, шинжлэх ухааны гүн гүнзгий мэдлэг, сэтгэлгээний өргөн чадвар, сурган хүмүүжүүлэх авъяас билэг, үлгэр дууриалал нь хамт олон, номын садан анд нөхөд, мянга мянган шавь нарынх нь сэтгэл зүрхэнд үүрд дурсагдах болно.

Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухааны Яам
Монгол Улсын Их Сургууль
Монгол Улсын Шинжлэх ухааны Академи