Манай клубын блог руу хандсан зочидын маань тоо 20,000 давлаа

Монголын шувуу ажиглагчдын клубын блог байгуулагдсан өдрөөс хойш буюу 2008 оны 4 сараас 2013 оны 4 сарын 29-ны хооронд нийт 79 орны 20370 зочин манай блог руу хандсан үзүүлэлт гарсан байна. Клубын блог маань зөвхөн төрөлх Монгол хэл дээрээ шувуудын аялалуудынхаа талаарх мэдээг нийтэлдэг юм. Учир нь клубын эрхэм зорилго нь Монголынхоо ард иргэдийн шувуудын талаарх мэдлэг, мэдээллийг нэмэгдүүлэх, тэдний шувуу ажиглах хоббиг нь хөгжүүлэх үндсэн зорилготой ажилладаг. 

Хэдий тийм боловч нийтлэл бүрт бичигдсэн шувуудын нэрсийн монгол нэрнийх нь ард латин нэрийг давхар бичдэг бөгөөд энэ нь бусад орны хүмүүсийг ойлгоход дөхөм болох учиртай. Манай клубын блогоор байнга зочилдог мөн аялалын тэмдэглэлээ нийтэлдэг бүх хүмүүстээ талархсанаа Клубынхээ нийт гишүүдийн өмнөөс илэрхийлье. Шувуунд хайртай, тэдгээрийг таньж мэдэх чин эрмэлзэлтэй хүн бүрт манай клубын хаалга үргэлж нээлттэй байдаг бөгөөд та бүхэн өөрсдийн аяласан газрын шувуудын талаарх мэдээллийг манай блог дээр нийтлүүлж болно. Бид хэн бүхэнтэй хамтран ажиллахад баяртай байх болно. Монголын шувуу ажиглагчид маш олон болох болтугай.  

Эгэл шонхор Falco peregrinus харахаар зорьсон шувуу ажиглах аялал маань амжилттай боллоо

Тэмдэглэл, зургийг: П.Ганхуяг, Г.Амархүү, Монголын шувуу ажиглагчдын клуб

Ногоон нуур орчимд 4 сарын 27-ны өглөө Эрдэнэбулган эгэл шонхорын Falco peregrinus агнасан олзоо идэж байхтай нь таарч зургийг нь дарсан мэдээлэл FB-ээр пост хийгдсэний дагуу бид нар маргааш өглөө нь буюу 28-нд Ногоон нуур руу нүүдэл ажиглахаар явсан. Үндсэндээ гол зорилго маань эгэл шонхорыг харах байлаа. Гэрээсээ өглөө 6.30 мин орчимд хөдлөөд Сансарын ойролцоо явж байгаад 1 морин харцгай Accipiter nisus харсан. Бид нууранд өглөө 07.00 цагийн орчимд ирэхэд  гадаа дулаахан боловч үүлтэй бүрхэгдүү байсан. Бид төмөр замын гарам дээрээс хуучны адил шувуудыг дурандаж бүртгэсэн. Нууранд 1 тураг гогой Phalacrocorax carbo, 10 орчим хүрэн толгойт цахлай Larus ridibundus, 2 үхэр цахлай Larus argentatus, 40 гаруй хөх дэглий Ardea cinerea, 60 гаруй зэрлэг нугас Anas platyrhynchos, 4 хос хондон ангир Tadorna ferruginea, 2 халзан түнжүү Fulica atra, 20 орчим зээрд нугас Anas penelope, 1 эм цагаан хөмсөг нугас Anas querquedula, 50 орчим гэзэгт шумбуур Aythya fuligula,  20 орчим алаг шунгаач Bucephala clangula, 30 гаруй ногоохон нугас Anas crecca, 8 хос халбага нугас Anas clypaeta, 10 гаруй хумхин бохио Mergus merganser, 4 умардын хавтгаалж Vanellus vanellus байсан. 

 Зээрд нугас Anas penelope (зургийг Ганхуяг)

 Хондон ангир Tadorna ferruginea (зургийг Ганхуяг)

Нугаснууд ихэвчлэн нуурынхаа зүүн хэсэгт бөөгнөрсөн байдалтай байв. Харин төмөр замын гармын орчимд 4 адууч чогчого Oenanthe oenanthe, 1 мэлзэн цэгцгий Motacilla citreola, нэлээд хэдэн хөх цэгцгий Motacilla alba байв. Мэлзэн цэгцгий Motacilla citreola, халзан түнжүү Fulica atra зэрэг шувууд бол шинээр нэмэгдсэн зүйлүүд байв. Гармын дор хэсэгт дагуур огодойтой Ochotona dauurica таарч зургийг нь дарсан. Бид нуурын ажиглалтаа дуусгаад  нуураа урдуур нь тойрч зүүн хэсэг рүү явж байх зуураа годлевскийн шийхнүүхэйнүүдтэй Anthus godlewskii таарсан, ойролцоогоор 20 гаруй байсан. Бид нуурын урд хэсгээр явж байгаад Жагаа ахтайгаа (манай клубын гишүүн, дэмжигч) таарч харсан шувуудынхаа талаар ярилцав. Жагаа ах дагуур галсүүлтийн Phoenicurus auroreus зургийг маш сайхан  дарсан байв. Бид хамт цааш бургас руу орж шувуу дурандав. Бургас руу явах замд 4 сүүлцагаан хөгчүү Tringa ochropus бургасны ёроолоос ниссэн. Мөн зүүн талаас 6 тооны ямар нэгэн зүйл элсэг Calidris sp? нисэн нуурын өмнөд хэсэг рүү явсан. Маш хурдтай өнгөрсөн учир бид хэн гэдгийг нь таньж чадаагүй. Нуурын дээгүүр сохор элээ Milvus migrans 5-7 орчим тоогоор байнга эргэлдэж байв. Нуурнаас нугаснууд үргэсэн ба энэ үед нуурын баруун хойд хэсэгт идлэг шонхор Falco cherrug нэлээд өндөрт нисэж байв. Идлэг шонхор ер нь энэ орчимд байнга харагддаг ба нуурын хойд хэсэгт байх тулгуурын өндөр хүчдэлийн багана дээр зассан хон хэрээний Corvus corax үүрэнд үүрлэдэг. Гэхдээ энэ жил үүрний эзэн хон хэрээ өөрөө үүрэндээ үүрлэсэн байна. Бид бургас орчимд үүрэн сүүлт занатай Uragus sibiricus таарсан. Мөн науманны хөөндэйтэй Turdus naumanni таарч зургийг нь дарж амжсан.

 

Мэлзэн цэгцгий Motacilla citreola (зургийг Амархүү)

Науманны хөөндэйтэй Turdus naumanni (зургийг Амархүү)

Энэ орчимд бид нэг зүйлийн дууч шувуутай Phylloscopus sp? таарсан боловч энэ удаа бас сайтар харж чадаагүй ба хэн гэдгийг нь ч тодорхойлж чадалгүй алдсан. Бид энд ажиглалтаа дуусгаад буцаж машин руугаа алхсан ба энэ үед Жагаа ах гэр рүүгээ буцсан учир нь Жагаа ах өглөө бараг 5 цагийн үед нууранд ирсэн гэнэ. Бид нуурынхаа урдуур тойрч ойрхон эргэлдэх сохор элээнүүдийн зургийг дарж байх үед нэг зүйлийн шонхор маш өндөрт нисэж байхтай таарч сайтар дурандлаа. Бид үнэхээр азтай байсан. Энэ бол бидний харахаар зорин ирсэн эгэл шонхор Falco peregrinus байсан юм. 

Эгэл шонхор Falco peregrinus (зургийг Амархүү)

Эгэл шонхор маш өндөрт нисэж байсан учир сайн зураг дарна гэдэг бол үлгэрийн далай байсан хэдий боловч, бид дурангийнхаа таталтыг тултал нь өсгөж байгаад муухан хэдэн зураг дарсан боловч хэн ч харсан эгэл шонхор гэж танигдахаар болсон. Энэ зүйл шонхор нь нүүдлийн үедээ манай орны нутгаар дайран өнгөрдөг зүйл бөгөөд манайд үрждэггүй, Оросын хойд хэсгээр үрждэг, ер нь бол дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хэсгийн хүйтэн нутгуудаар үржлийн тархалттай зүйл. Дэлхий дээр хамгийн түгээмэл шонхоруудын нэг боловч манай орны хувьд зөвхөн нүүдлийн үедээ үзэгддэг. Тиймээс энэ зүйл шонхорыг нүүдлээрээ дайран өнгөрөх үед нь харж амжина гэдэг бол том аз шүү. 

Энэ шонхор бол усны шувууд ялангуяа нугасаар хооллодог бөгөөд олзоо барихдаа гайхамшигтай шунгалтыг маш өндрөөс хийдэг бөгөөд олзоо цээжээрээ мөргөн унагаж агнадаг гайхалтай анчин шувуу юм. Бид цөөн хэдэн зураг л дарж амжсан. Эгэл шонхор 2 удаа дээгүүр өндөрт эргэлдээд баруун зүг нисэн одсон. Буцаад нуур руугаа ирж магадгүй гэж бодоод эргэж ирэхийг нь 10 орчим минут хүлээсэн боловч ирээгүй. Ийнхүү бид эгэл шонхорын хамт энэ нуураас 31 зүйлийн шувууны жагсаалттай дараагийн нуур руу хөдөлсөн. 

 Хун нуур нуур, хос хун Cygnus cygnus (зургийг Ганхуяг)

Бид цааш явж Хун нуур орсон. Нууранд хос хун Cygnus cygnus маань, Ногоон нууранд бүртгэгдсэн ижил зүйлийн нугаснуудтай хамт тайван байв. Бид Хун нууранд ойртохыг хүсээгүй учир нь энэ хос хун энэ нууранд үрждэг, тйимээс шувуудыг үргээж стрэсст оруулахыг хүсээгүй учир эндээс удалгүй холдсон. Та нар ч мөн адил Хун нууранд ажиглалт хийвэл битгий удаарай, аль болох хурдан шувуудаа дурандаад нуурыг орхин явж хунгуудыг тайван байлгах хэрэгтэй шүү. Ийнхүү бид цааш Сонгины уулс руу явсан. Сонгинд үнэндээ тийм ч олон шувуу харж чадаагүй, гол зорилго маань цэнхэр шаазгайн Cyanopica cyana зургийг дарахыг хүссэн юм. Харамсалтай нь тэр шаазгайгаа олж чадаагүйээ. Хэдий тийм боловч турлайх Corvus frugilegus, улаангүеэт хөөндэй Turdus ruficolis, алагтуу хэрээ Corvus dauuricus, дагуур галсүүлт Phoenicurus auroreus, алаг бужирга Fringilla montifringilla харж, жагсаалт маань 35 болсон. 

 Дагуур галсүүлт Phoenicurus auroreus (зургийг Амархүү)

 

 Алаг бужирга Fringilla montifringilla (зургийг Амархүү)

Өвөгт тогируу Grus virgo Ногоон нуур, Хун нуур болон Сонгины орчмоор маш түгээмэл ирсэн байна. Сонгины энгэрт байх төмөр замын хойд хэсгийн хайлаас бүхий хэсгээс эгэл заны Pyrrhula pyrrhula  дуу сонсогдсон боловч бид олж чадаагүй, учир нь биднийг очиж шалгах үед шувуу алга болсон байсан. Харин Сонгины уулсын оройгоор 2 нөмрөг тас Aegypius monachus өндөрт урд зүг рүү нисэж байв. Ийнхүү бид энэ өдрийн шувуу ажиглалтаа дуусгаад буцсан.

Цайныхаа цагаар Ногоон нууранд нүүдэл дурандсан тэмдэглэл (4 сарын 23)

Тэмдэглэл, зургийг: П.Ганхуяг, Г.Амархүү, Монголын шувуу ажиглагчдын клуб

Нүүдлийн үеэр өдөр бүр чухал шүү!

Энэ өдөр манай оффисийн тог тасраад оройн 17 цагаас нааш ирэхгүй гэхээр нь бид 2 цайнынхаа цагаар Ногоон нуур явж нүүдэл дурандахаар болов. Төв замаас Ногоон нуур руу салдаг дээр нүүж буй 1 ойн сартай Buteo buteo таарсан. Биднийг Ногоон нууранд ирэхэд нууранд маш олон зэрлэг Anas platyrhyncus нугас байв. Нуурын баруун хажуугийн утасны шон дээр 3 хар тодол Sturnus vulgaris, 1 бор тодол Sturnus cinereaus сууж байхтай таарч зургийг дарсан. Нууранд ойролцоогоор 400 орчим зэрлэг нугас Anas platyrhyncus, 20 орчим хүрэн толгойт цахлай Larus ridibundus, 3 үхэр цахлай Larus argentatus, 40 гаруй алаг шунгаач Aythya fulygula, 4 хос хумхин бохио Mergus merganser, 1 хос халбага нугас Anas clypeata, 1 эр цагаанхөмсөгт нугас Anas querquedula, 1 хос хүрэн толгойт шумбуур Aythya ferina, 5 зээрд нугас Anas penelope, 1 ногоохон нугас Anas crecca, 4 хос ангир Tadorna ferrugiena, 30 гаруй хөх дэглий Ardea cienrea байв.  

  Өвөгт тогируу Grus virgo, Хархираа тогоруу Grus grus (зургийг Ганхуяг)

 

Нуур өмнөхөөс харьцангуй сайн гэсч, мөстэй хэсэг нь багассан байсан учир зэрлэг нугаснууд Anas platyrhyncus их тархай байршсан байна. Бидний зогсож буй төмөр замын гармын дор 1 хар гүеэт хөөндэй Turdus atrogularis нуугдаж байхтай таарч Амархүү зургийг нь дарж амжсан.

Хар гүеэт хөөндэй Turdus atrogularis (зургийг Амархүү)

Мөн 1 хос адууч чогчого  Oenanthe oenanthe ч байв. Энэ гарам дээрээс нуурынхаа зүүн хэсгийг дурандаж дуусаад баруун хэсгийг шалгахад, 2 тогоруу зэрэгцэн идээшиж байв. 1 нь өвөгт тогируу Grus virgo, нөгөө нь хархираа тогоруу Grus grus байсан. Бид зургийг нь авах гэж яарсангүй, эхлээд шууд нуурынхаа урд хэсгээр тойроод зүүн талд байдаг жижиг нуурыг дурандаад дараа нь энэ 2 тогорууны зургийг буцахдаа даръяа гэж шийдсэн. Бид төмөр замаа даган алхсаар нуурын зүүн хэсэгт ирэхэд нэлээн залуувтар магадгүй 2-3 настай хээрийн бүргэд Aquila nipalensis эргэж байв, мөн түүний орчим сохор элээнүүд Milvus migrans ч түгээмэл байв. Биднийг зүүн талын том далан руу алхаж байхад 1 бахим бүргэд  Hieraaetus pennatus далангийн баруун энгэрт буув.

Бахим бүргэдэй Hieraaetus pennatus (зургийг Амархүү)

Энэ бүргэдийн зургийг дарахаар далан дээгүүр алхан дээрээс нь ганц хоёр зураг дарж амжсан боловч бүтэлтэй болоогүй, мөн эндээс маш холд нисэж буй идлэг шонхорыг Falco cherrug харсан. Тэгээд далангаа дагаад баруун хойш чигтээ алхаж байгаад эрэг орчмоос шөвгөн хараалж Gallinago gallinago нисэхтэй таарлаа, харамсалтай нь өндөр өвстэй хэсэг рүү орсон учир зургийг нь дарж чадаагүй, мөн нэгэн зүйл шийхнүүхэй харсан боловч зүйлийг нь тодорхойлж чадаагүй. Ийнхүү бид буцаад нуурынхаа зүүн талаар машин руугаа явсан. Замд нэг жижиг шувуу бургаснаас дуугарсан боловч бид 2 хэн гэдгийг нь таньж чадаагүй болохоор зургийг нь дарахаар хөөцөлдөж хөөцөлдөж ганц муухан зураг дарж чадсан. Ямар нэгэн зүйл дуучшувуу Phyloscopus байсан.

Phyloscopus sp? (зургийг Амархүү)

Ийнхүү бид 2 нөгөө 2 тогорууныхаа зургийг дарахаар нуурын баруун хэсэг рүү алхаж яваад 2 гадаадын шувуу ажиглагчтай таарсан юм. Нэг нь Brian (бид эртний танилууд, манайд олон жил шувуу дурандаж байгаа хүн, бид хамт энэ нууранд байнга ирдэг), харин  нөгөө нь хавар шинэхэн танилцсан найз Rober байсан. Тэр 2 нууранд дөнгөж ирж байсан харин бид нуураас буцах гэж байсан болохоор харсан шувуудынхаа талаар товчхон ярилцаад өнгөрөв. Ийнхүү бид 2 нөгөө 2 тогорууныхаа зургийг нисэж байх үед нь л дарж чадсан юм. Тэгээд буцаад гарам дээрээ ирэх үед улаан гүеэт хөөндэй Turdus ruficolis, хөх цэгцгийтэй Motacilla alba таарав.

Явлаг сар Pandion haliaetus (зургийг Амархүү)

Тэнд хэсэг зогсож байгаад нэг зүйл махчин шувуу нуурын дээгүүр эргэлдэж байхтай таарлаа, энэ бол алдарт явлаг сар Pandion haliaetus байлаа, Амархүү маань анх удаа загасаар хооллодог энэ зүйл сарыг харж байгаа болохоор бөөн баяр болж баахан зураг дарлаа, энд бас начин шонхортой Falco tinnunculus таарсан.

 Морин харцгай Accipiter nisus (зургийг Амархүү)

Бид харсан шувуудынхаа жагсаалтын тухай ярилцан, буцаж хотруу явж байтал Сонсголонгийн гүүрний хажуугийн Моносын ойролцоо хэсэг алагтуунууд Corvus dauuricus сүргээрээ үргэх шинжтэй хуйлран нисэж байхтай таарсан. Ямар нэгэн махчин шувуу л ойрхон байна гэж ярилцах зуур 1 морин харцгай Accipiter nisus нисэж байхтай таарлаа. Ийнхүү бид цайныхаа цагаар нийт нүүдлийн 31 зүйлийн шувуудын жагсаалттай энэ өдрийн аялалаа дуусгасан даа.         

Зүүн бүсийн нутгаар шувуу ажигласан тэмдэглэл (4 сарын 2-14)

Тэмдэглэл бичиж, зургийг дарсан: Э. Төгөлдөр (TNC, Mongolia)
 

4 сарын 2-14-ны хооронд Хэнтий, Дорнод аймгуудаар ажлаар яваад ирлээ. Энэ хугацаанд Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан сумын нутагт байрлах Хэрлэн Тооно БНГ болон бусад газарт тэмдэглэгдсэн шувуудыг ажиглалаа. Багануурын Хэрлэн голын гүүрний доохонтой голын халианд 100 гаруй ангир 2 хун тааралдлаа. Гүн Галуутайн том нуур болох Их Гүн гэсээгүй, тул шувуугүй байсан бөгөөд зүүхэн талд нь байрлах жижиг устай нуурууд нь захаасаа гэсч эхэлж байсан. Аваргын голын Бэлчир дээр нилээдгүй олон тооны Хошуу галуу Anser cygnoides, 1 Цэн тогоруу Crus vipio, Умардын хавтгаалж Vanellus vanellus, 2 Хээрийн галуу Anser indica тэмдэглэсэн. Хэрлэн тооно ууланд Ооч ёл Gypaetus barbatus өндөглөсөн байна. Шувуудыг харсан газар нутаг, сар өдрийн талаарх мэдээллийг доор жагсаалаа.

Дэлгэрхаан сум харсан шувууд:

1.      Ойн сар Buteo buteo- Дэлгэрхаан сум /2013-04-07/

2.      Шилийн сар Buteo hemilasius- Дэлгэрхаан сум /2013-04-07/

 Ойн сар Buteo buteo

 Шилийн сар Buteo hemilasius

Хэрлэн тооно БНГ орчимд харсан шувууд:

1.      Идлэг шонхор Falco cherrug- Хэрлэн тооно БНГ /2013-04-08/

2.      Ёл Gypaetus barbatus- Хэрлэн тооно БНГ /2013-04-08/

3.      Ягаан бужмар Carpodacus roseus- Хэрлэн тооно, Дэлгэрхаан сум /2013-04-08/

4.      Дагуур ятуу Perdix dauuricae- Хэрлэн тооно, Дэлгэрхаан сум /2013-04-08/

5.      Годлевскийн хөмрөг Emberiza godlewskii-Хэрлэн тооно, Дэлгэрхаан сум /2013-04-08/

6.      Сибирийн хайруулдай Prunella montanella-Хэрлэн тооно, Дэлгэрхаан сум /2013-04-08/

7.      Хадны боршувуу Petronia petronia - Хэрлэн тооно, Дэлгэрхаан сум /2013-04-08/

Идлэг шонхор Falco cherrug

Ооч ёл Gypaetus barbatus

Ягаан бужмар Carpodacus roseus

Годлевскийн хөмрөг Emberiza godlewskii

Сибирийн хайруулдай Prunella montanella

Хадны боршувуу Petronia petronia

 Аваргын голын бэлчир орчимд харсан шувууд:

1.      Хошуу галуу Anser cygnoides-Аваргын голын бэлчир /2013-04-10/

2.      Цэн тогоруу Grus vipio - Аваргын голын бэлчир /2013-04-10/

3.      Хээрийн галуу Anser indicus - Аваргын голын бэлчир /2013-04-10/

Хошуу галуу Anser cygnoides ба Цэн тогоруу Grus vipio

Хээрийн галуу Anser indicus

Хэрлэн гол орчимд харсан шувууд:

1.      Хондон ангир Tadorna ferruginea- Багануур /2013-04-02/

2.      Гангар хун Cygnus Cygnus – Хэрлэн гол, Гүн Галуутайгаас доошоо /2013-04-13/

Хондон ангир Tadorna ferruginea

  Гангар хун Cygnus Cygnus