Эрдэнэсант сумын Алтан уул, түүний орчмын шувуудыг ажигласан тэмдэглэл

Тэмдэглэл бичиж, зургийг авсан: Г. Амархүү 2013/3/28

Төв аймгийн Эрдэнэсант сумаас урагш 10 орчим км-т байх Алтан уул болон түүний орчмын уулс нь махчин шувуудын хувьд үүрлэх мөн нүүдлийн шувууд дайран өнгөрөхдөө амрах тааламжтай нөхцлийг бүрдүүлсэн газар юм. Энэ уулс өвөр талаасаа огцом хад асгатай учир  нөмрөг тасын үүрлэх таатай орчин бөгөөд одоогоор Алтан уулын ойролцоо 200 гаруй нөмрөг тасын үүр бүртгэгдсэн байна. Алтан уулын өвөрт байх Оргиоч нууранд усны шувууд болон эргийн шувууд нүүдлийн үедээ маш олон тоотойгоор дайран өнгөрдөг ба намрын улиралд өвөгт тогируу хэдэн зуугаараа цуглардаг байна. 

Алтан уул түүний орчмын уулс (зургийг Нямбаа)

Биднийг 3 сарын 24 нд очих үед Оргиоч нуур маань гэсээгүй байсан боловч нутгийн хүний хэлснээр 3 сарын 15 ны үед 7 гангар хун нуурын мөсөн дээр хоноод явсан гэсэн.  Бид 3 сарын 24-27 ны хооронд энэ уулсын орчим нүүдлийн махчин шувуудаас хээрийн бүргэд, бор бүргэд мөн суурин шөнийн махчидаас соотон гуйванга, эгэл шаршувуу  зэргийг харсан ба суурин шувууд болох ооч ёл, нөмрөг тас, цармын бүргэд, шилийн сар, идлэг шонхор өндгөө дараад эхэлсэн байна.

Ажигласан шувууд:

1. Нөмрөг тас (Aegypius monachus)
2. Ооч Ёл (Gypaetus barbatus) -6
3. Цармын бүргэд (Aquila chrysaetos) -7
4. Хээрийн бүргэд (Aquila nipalensis) -6
5. Бор бүргэд (Aquila clanga) -1
6. Идлэг Шонхор (Falco cherrug)  -13
7. Шилийн сар (Buteo hemilasius) -30 орчим
8. Начин шонхор (Falco tinnunculus) -1
9. Саарал хулд (Circus cyaneus) -2. 1-эр 1-эм
10.  Эгэл шаршувуу (Bubo bubo) -3
11.  Соотон гуйванга (Asio otus) -2
12.  Хошуу Галуу (Anser cygnoides) -7 Лүнгийн гүүрний ойролцоо
13.  Хондон ангир (Tadorna ferruginea) -6
14.  Хон хэрээ (Corvus corax) олон
15.  Хар хэрээ (Corvus corone) олон
16.  Алагтуу хэрээ (Corvus dauuricus) -23
17.  Улаанхушуут жунгаа( Pyrrhocorax pyrrhocorax)
18.  Алаг шаазгай (Pica pica) -8
19.  Дагуур ятуу (Perdix dauuricae) -2,2,2
20.  Хөх цэгцгий (Motacilla alba)- 1
21.  Шархөмсөгт хөмрөг (Emberiza cioides) -40 орчим
22.  Лапланд буулгатхөмрөг (Calcarius lapponicus) -30 орчим
23.  Үүрэн сүүлтзана (Uragus Sibiricus) -1
24.  Эгэл зана (Pyrrhula pyrrhula) -4
25.  Монгол болжмор (Melanocorypha mongolica)
26.  Эвэрт болжмор (Eremophila alpestris)
27.  Монгол божирго (Fergilaudia davidiana) Хээрлүүгээ олон заримдаа 30- 50 орчим сүрэглэсэн
28.  Дэрсний жиргэмэл (Calandrella cheleensis)
29.  Боролзой богширго (Alauda arvensis) -1
30.  Хар тодол (Sturnus vulgarius) -1 Эрдэнэсант сумын төвд
31.  Хүрэнтолгойт хөхбух (Parus montanus) -1 Эрдэнэсант сумын төвд
32.  Хөхвөр тагтаа (Columba rupestris) -7
33.  Хадны тагтаа (Columba livia)
34.  Хадны боршуу (Petronia petronia)
35.  Оронгийн боршувуу (Passer domesticus)
36.  Хээрийн боршувуу (Passer montanus)
37.  Цээжмэгт галсүүлт (Phoenicurus erythrogastrus) -11
38.  Шийхнүүхэй (Anthus sp.) -1

 

 Хар тодол (Sturnus vulgarius)

 Цээжмэгт галсүүлт (Phoenicurus erythrogastrus

 Хөх цэгцгий (Motacilla alba)

 Соотон гуйванга (Asio otus) 

 Эгэл шаршувуу (Bubo bubo)

 Нөмрөг тас (Aegypius monachus)

 Саарал хулд (Circus cyaneus)

Нүүдлийн шувууд маань ирж эхэллээ

Манай орны Говийн бүс нутагт ажилладаг залуус маань жил бүрийн хавар Клубынхээ гишүүдэд тухайн бүс нутгаар дайран өнгөрч байгаа нүүдлийн шувуудынхаа талаар мэдээлэл өгдөг билээ.

Мэдээ ирүүлсэн Ц.Пүрэвсүрэн (Пүүжээ), 2013 оны 3 сарын 21 нд 

Оюу Толгойд байрлах усан санд өчигдөр буюу 3-р сарын 20-нд Гангар хун (Cygnus cygnus) -6, Шовтгоралаг нугас (Anas acuta) Northern Pintail-6, Халбага нугас (Anas clypeata) Northern Shoveler-1, Мөнгөлөг цахлай (Larus mongolicus) Mongolian Gull-1 ажиглагдлаа. Мөн тус хэсэгт ажилладаг хүний хэлснээр 3-р сарын 19-нд 30 орчим тооны Гангар хун ирээд явсан гэж байсан.

 Гангар хун (Cygnus cygnus)

 Мөнгөлөг цахлай (Larus mongolicus)

Шовтгоралаг нугас (Anas acuta)

Нүүдлийн шувуудын талаарх анхдагч мэдэллүүдийг Говиос ирүүлдэг гишүүддээ, шувуу ажиглагч залуусдаа баяласанаа илэрхийлье.

Today is World Sparrow Day - Дэлхийн Боршувуу хамгаалах өдөр

Өнөөдөр Дэлхийн Боршувуу хамгаалах өдөр - World Sparrow Day

Манай Клуб, National Geographic Mongolia http://nationalgeographic.mn/mod-15/i-672/ -тай хамтран Дэлхийн Боршувуу хамгаалах өдрийг тохиолдуулан Монголынхоо ард иргэддээ Боршувуу хэмээх бидний хамгийн сайн мэддэг энэ зүйл шувууны талаар бяцхан мэдээлэл бэлдэн хүргэж байна.

Дэлхийн Боршувуу хамгаалах өдрийг хүмүүс 2010 оноос эхлэн тэмдэглэн ирсэн бөгөөд энэ өдөр өөр өөрсдийн боршувууны талаарх мэдлэг, мэдээлээ солилцон, хамгааллын ажлыг ярилцан, маш өргөн хүрээтэй тэмдэглэн ирсэн http://www.worldsparrowday.org/whsd.html  

Дэлхий дээр 10,000 гаруй зүлийн шувуу байдаг бөгөөд тэд бүгд янз бүрийн овог, төрөлд хамаарагддаг ба тэдгээрээс хамгийн томоохонд тооцогддог нь Боршувуутан багийнхан байдаг. Энэ багийнхны шувуудад дэлхий дээрх хамгийн жижиг биетэй сонобялзуухай болон дуучшувуунууд ч багтдаг байна. Гэтэл энэ багийн шувуудад Хэрээнийхэн багтдаг нь нэн сонирхолтой. Учир нь тэд үүр засах зэрэг зан төрхийн  онцлогоороо жижиг шувуудтай төстэй учираас энэ багт хамаарагддаг байна. Манай оронд Боршувуутан (Passerines) багт хамаарах 24 овгийн 81 төрлийн 220 зүйл шувуу байдаг бөгөөд тэдгээрээс Гоошувууны овгийн Боршувуу (Sparrow) төрлийн 3 зүйл боршувуу (Оронгийн боршувуу, хээрийн боршувуу, загийн боршувуу) байдаг байна (зураг 1). Эдгээр 3 зүйл боршувуунаас хамгийн түгээмэл 2 зүйл нь (оронгийн боршувуу, хээрийн боршувуу) бидний хамгийн сайн мэдэх хотын маань бор өнгөтэй болжморууд юм. Харин үлдсэн 1 зүйл боршувуу (загийн боршувуу) нь хот суурин газарт бус манай орны зөвхөн говь, цөлийн нутагт амьдардаг байна. Хот суурин газар амьдраад сурсан шувууд хүнтэй маш дотно байдаг. Үнэндээ бол манай хотод байгаа жижиг шувуудыг болжмор биш боршувуу гэж нэрлэдэг. Жинхэнэ болжморууд хээрт амьдардаг байна. Тэдгээрээс манай орны хээрийн экосистемд тааралдах хамгийн түгээмэл 2 зүйл нь Монгол болжмор, Эвэртболжмор юм.

Зураг 1. Зүүн талаас: Оронгийн боршувуу, хээрийн боршувуу, загийн боршувуу

Манай хотод байдаг боршувуу нь дотроо 2 зүйл байгаа. Нэг нь Оронгийн боршувуу Passer domesticus, нөгөө нь Хээрийн боршувуу Passer montanus гэдэг. Энэ 2 боршувууны Оронгийн боршувуу нь жинхэнэ хот суурин газар амьдардаг бол Хээрийн боршувуу үндсэндээ хот суурин газраас илүүтэй хээрт амьдардаг байна. Гэтэл энэ 2 зүйл боршувуу Улаанбаатар хотод хамт амьдардаг бол харин Европын хотуудад бол зөвхөн Оронгийн боршувуу нь хот суурин газар амьдарч, хээрийн боршувуу нь хээрээр таардаг зүйл гэнэ. Манай орны хээрийн бүсд ч мөн хээрийн боршувуу амьдардаг. Тагтаа, шаазгай зэрэг шувуудтай хамт таарах энэ зүйл 2 боршувуу манай хотын аль ч хэсэгт түгээмэл таардаг. Хэдий тийм боловч сүүлийн жилүүдэд оронгийн боршувуу нь харагдах нь багассан талаар шувуу ажиглагч хүмүүс ярилцах болсон. Тэдний ярилцаж байгаагаар магадгүй хот өргөжихийн хэрээр оронгийн боршувууд хотын төв хэсгээс дайчиж зах хэсэг рүү нь шилжин байршиж байж болох юм гэжээ. Түүнчлэн манай хотод одоогоор эрүүл цэцэрлэг гэж бараг байхгүй болсон. Засгийн газрын ордны арын цэцэрлэг л ганцаараа эрүүл байж магадгүй. Ногоон байгууламж цөөрхийн хэрээр манай хотын шувуудад ч сөргөөр нөлөөлдөг учир хотынхоо ногоон үзэмжинд анхаарал хандуулах нэн хэрэгтэй байна. Учир нь хотод маань зөвхөн хүмүүс бид дангаараа амьдардаггүй, тиймээс шувуудынхаа гэр оронг сүйтгэхгүй байх хэрэгтэй байна. Боршувуунууд маань зуны улиралдаа шавж, үр зэргээр хооллож хотын ногоон байгууламжуудыг хамгаалахаас гадна, үр тарааж ургамалын ургалтын өргөжүүлж байдаг маш чухал ач холбогдолтой юм.     

Шувуудаа хайрлаж амьдаръя!

Их Нартын Байгалийн Нөөц Газарт шувуу ажигласан тэмдэглэл

Тэмдэглэл бичиж, зургийг авсан: Ц.Пүрэвсүрэн (Пүүжээ), 2013 оны 3-р сарын 13-14

Их Нартын Байгалийн нөөц газар нь Дорноговь аймгийн Даланжаргалан, Айраг сумдын нутагт орших бөгөөд цөлөрхөг хээрийн хэв шинжийг агуулсан өвөрмөц хадан тогтоцтой газар юм. 2012 онд Дорноговь аймгийн нутагт ойрын хэдэн арван жил болоогүй маш сайхан зун болсон бөгөөд хонхор хотгор газраараа жижиг нуурууд тогтсон, булаг шандуудын ундарга нэмэгдсэн байлаа. Их Нартын судалгааны төв нь хайлаас, шигүү бургас ургасан, булаг шандтай Бургасны ам хэмээх газар байрлана. Энэ аманд шувуу ажиглах хамгийн тохиромжтой бөгөөд хавар, намрын үед олон зүйлийн жижиг шувууд нүүдэллэн дайрч өнгөрөхөөс гадна өвлийн улиралд шувууд ирж өвөлжөх тааламжтай нөхцлийг бүрдүүлдэг. Бургасны амнаас гадна үүнтэй төстэй хайлаастай олон амууд энд бий. Эдгээр шувуудын дийлэнх нь тус газар очиж өвөлждөг бөгөөд харин Цээжмэгт галсүүлт болон цагааншанаа хөмрөгийн хувьд  нүүдэл эхэлсэн байж магадгүй. 2013 оны 3-р сарын 1-ний өдөр хэсэг хүмүүс Их Нартад  20 орчим тооны Соотон гуйванга харсан мэдээлэл авсан бөгөөд тухайн солбилцол цэгээр нь очиж шалгахад тааралдсангүйээ. Гэхдээ тус цэгээс 8 орчим км зайд Ханангийн ам гэдэг газар 10 орчим тооны Соотон гуйванга харав. Эдгээр шувууд энэ орчимд нилээд удсан бололтой их хэмжээний гулгидас цугларсан байв.

Соотон гуйванга Asio otus

Эм эгэл зана Pyrrhula pyrrhula

Эр эгэл зана Pyrrhula pyrrhula

Ажигласан шувууд: Нөмрөг тас Aegypius monachus, Идлэг шонхор Falco cherrug – 1, Начин шонхор Falco tinnunculus – 2, Дагуур ятуу Perdix dauurica- 6, Монгол ногтруу Syrrhaptes paradoxus- 5, Соотон гуйванга Asio otus- 10, Хотны бүгээхэй Athene noctua- 2, Алаг тоншуур Dendrocopos major- 3, Цоохор тоншуур Dendrocopos minor- 4, Хон хэрээ Corvus corax, Улаанхушуут жунгаа Pyrrhocorax pyrrhocorax – 50, Цээжмэгт галсүүлт Phoenicurus erythrogastrus-4, Өрнийн тоншголжин Sitta europaea – 2, Сибирийн хайруулдай Prunella montanella- 4, Их хөхбух Parus major – 1, Хартолгойт хөхбух Parus palustris- 4, Хадны боршуу Petronia petronia- 2, Хээрийн боршувуу Passer montanus, Шоорон эвэртболжмор Eremophila alpestris, Сүүлт хөхбухандай Aegithalos caudatus – 5, Эгэл зана Pyrrhula pyrrhula – 7, Үүрэн сүүлтзана Uragus sibiricus- 3, Цагааншанаа хөмрөг Emberiza leucocephalos- 6, Шархөмсөг хөмрөг Emberiza cioides- 4 

Алаг тоншуур Dendrocopos major

  Үүрэн сүүлтзана Uragus sibiricus

  Сүүлт хөхбухандай Aegithalos caudatus

  Цагааншанаа хөмрөг Emberiza leucocephalos

  Улаанхушуут жунгаа Pyrrhocorax pyrrhocorax

 Сибирийн хайруулдай Prunella montanella

  Цээжмэгт галсүүлт Phoenicurus erythrogastrus

 Хартолгойт хөхбух Parus palustris

Шархөмсөг хөмрөг Emberiza cioides

Хотны бүгээхэй Athene noctua

 Дагуур ятуу Perdix dauurica