БАЙГАЛЬ ХАМГААЛЛЫН ТҮШИЦ НУТГУУД: Монгол дахь Шувуудад Чухал Газрууд ном хэвлэгдлээд нэг жил боллоо.
Шувуудад чухал газар /ШЧГ/ гэж юу вэ? ШЧГ гэж тусгай хамгаалалттай газрууд уу? Шувуудад чухал газруудыг хэрхэн сонгодог вэ? Монголд хэдэн ШЧГ, хаана байдаг юм бэ? ШЧГ-д аялал жуулчлал хөгжүүлж болох уу? ШЧГ-ын ач холбогдол? Манай дэлхийд ховордож буй шувууд хэд байдаг юм бэ? Дэлхийд ховорож байгаа реликт цахлайг би хаана харж болох вэ? мэт асуултуудад уг лавлах хариулах болно.
2007 онд Байгаль орчны яам болон Дэлхийн банк хамтран Шувуудад чухал газруудын тухай зөвлөлгөөнийг Улаабаатар хотод зохион байгуулсан юм. Энэ зөвлөлгөөнд их дээд сургуулиуд, ШУА-ийн хүрээлэнгүүд, ДБХС, ЗАХН, ГТХАН-ийг төлөөлсөн 40 гаруй мэргэжилтнүүд оролцсон. Оролцогсод Монгол дахь ШЧГ-ын жагсаалтыг хэлэлцэн тогтсон бөгөөд номыг эцэёлэх ажил нь олон тооны байгууллага, судлаачид, хувь хүмүүсийн хамтын ажиллагааны үр дүн болсон юм.
ШЧГ-ууд нь BirdLife International байгууллагын боловсруулсан доорх шалгууруудад тэнцэж байгаа газар нутгууд ордог. Шалгууруудыг дэлгэрүүлж үзвэл:
A1. Дэлхийн хэмжээнд устах аюулд орж байгаа зүйлүүд: Тухайн нутагт дэлхийн хэмжээнд ховордсон зүйлүүд тогтмол, тоо толгойн хувьд дэлхийн эсвэл бүс нутгийн популяцид чухал нөлөөтэй байхаар тоотой байдаг эсвэл байгаа гэж үздэг газар
A2. Тархац нутаг хязгаарлагдмал зүйлүүд: Үржлийн тархац нутгийнх нь дийлэнх хэсэг Эндемик шувууны нутаг дэвсгэр (ЭШН) эсвэл Хоёрдогч нутаг дэвсгэр (ХН) болдог зүйлүүд уг нутагт тогтмол, тоо толгойн хувьд дэлхийн эсвэл бүс нутгийн популяцид чухал нөлөөтэй байхаар тоотой үзэгддэг эсвэл байгаа гэж үздэг газар
A3. Биом хязгаарлагдмал зүйлүүд: Энд популяцийн тархцын дийлэнх хэсэг эсвэл бүхлээрээ нэг биомд багтах зүйлүүд байгаа нь тогтоогдсон эсвэл байгаа гэж үздэг газар
A4. Цугларалт: Олноор цуглардаг усны шувууны зүйлийн газарзүйн популяцийн 1% болон түүнээс дээш хувь, эсвэл нэг ба хэд хэдэн зүйл шувууны 20,000-аас дээш тооны бодгаль тогтмол цуглардаг эсвэл байгаа гэж үздэг газар
Одоогоор манай улсад нийт нутаг дэвсгэрийн 5%-тай тэнцэх хэмжээний буюу 8.4 га талбайг хамарсан нийт 70 ШЧГ олж тогтоогдоод байна.
Нийт 105 хуудастай, 145 зурагтай энэхүү лавлахыг байгаль орчныг хамгаалах салбарын бүх байгууллагууд, Дэлхийн Банк, бусад олон улсын банк санхүүгийн байгууллага, корпорациуд, гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчид, дотоодын болон олон улсын байгаль орчны салбарын байгууллагууд, судлаачид, аянчин жуулчид, ард иргэдэд зориулагдав.
Дэлгэрэнгүйг www.wscc.org.mn/iba.html сайтаас үзнэ үү. Мөн хотын төвийн нромын сангуудаар зарагдаж буй тул сонирхосон хүн худалдан авах боломжтой.
Б.Нямбаяр
Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төв
Урин дулаан хаврын улирал айсуй. Усны шувууд нүүдэллэн ирж асуй.
Нээрээ дулааны улирал ойртож нүүдлийн шувуудын түрүүч хаяанд ирлээ. Тун удахгүй анхны нүүдлийн шувууд үзэгдэж эхлэх тул дурангаа бэлдэж байгаарай гэж зөвлөе.
Монголчууд бидний хувьд өнгөрсөн хэдэн арван жил эдийн засагийн хувьд маш хүнд үе байлаа. Хэдийгээр одоо нийгмийн хөгжил, эдийн засгийн хувьд бүрэн сэхээгүй байгаа боловч хүмүүсийн амьдрал нэг үеээ бодвол харьцангуй дээрдэж байна. Өнгөрсөн хугацаанд бид хүрээлэн буй орчиндоо даанч дээ гэмээр их хэмжээний сүйтгэл учрууллаа. Гэхдээ хүмүүсийн сэтгэхүйд эх орныхоо байгаль орчноо хамгаалах гэсэн сэтгэл урьдын адил байсаар байгаа бөгөөд энэ нандин чанараа хараахан бүрэн алдчихаагүй байгаа нь сайн хэрэг боловч үлдсэн энэ сайхан чанараа хөгжүүлэхийн төлөө хийх зүйл их байна. Үүнтэй холбогдуулаад бид та бүхэнд суурийн газрын шувууддаа хиймэл үүр хийж өгөөч хэмээн уриалах гэсэн юм. Учир нь суурин газар амьдарч сурсан олон зүйл шувууд үүрлэх орчиноор хомс болж байгаа тул тэдэнд туслах хэрэгтэй байна.
Жил бүрийн хавар аймаг, сум, хот, дүүргийн захиргаа мод тарих компанит ажил өрнүүлж олон мянган мод тарьдаг боловч модны ургалт, бие гүйцэлт шаардлага огт хангахгүй байна. Мөн байшин барилга барих зорилгоор хуучин тарьсан мод бүхий талбайнуудыг ихээр сүйтгэдэг. Үүнээс болж хот суурин газрын ногоон цэцэрлэгийн эзлэх талбай жилээс жилд хэмжээ хумигдсаар байна. Ялангуяа шувуу үүрлэхэд шаардлагтай бие гүйцсэн эрүүл мод асар цөөн болж суурин газрын шувууд үүрлэх нь эрс багаслаа.
Шувуудад хиймэл үүр хийж өгөх ажил манайд нилээн дээр үеэс хийгдэж байсан. Жил бүрийн хавар улсын хэмжээнд арван жилийн сургуулиудын дунд шувууны үүр хийж хотын цэцэрлэг гудамж, уулын модонд аваачиж тавьдаг уламжлал саяханыг хүртэл байлаа. Энэ заншилийг сэргээх хэрэгтэй байна.
Хавар амьтдын үржил эхлэх үед өндөгөө гаргах тохиромжтой газрын эрэлд шувуу бүхэн гардаг. Энэ үед хиймэл үүр хийж өгөх нь зүйтэй. Та бүхний барьсан үүр шувуудад үр төлөө асрах, өвлийн хүйтэн шөнө, эсвэл зуны халуун нар, хүйтэн бороонд шувуудад орогнох байр болно. Хиймэл үүр хийх нь амархан бөгөөд зугаатай ажил. Та бүхнийг доор тавьсан Англи, Америкийн шувуу хамгаалах байгууллагуудын веб хуудсуудыг анхааралтай судлахыг уриалая. Эдгээр хуудсуудад шувууны үүр барих загвар, анхаарах чухал зүйлсийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл бий.
The Royal Society for the Protection of Birds
http://www.rspb.org.uk/advice/helpingbirds/nestboxes/smallbirds/index.asp
Hawk and Owl Trust
http://www.hawkandowl.org/SculthorpeHome/Nestboxes4Sale/
The Bat Conservation Trust
http://www.bats.org.uk/publications_detail.php/285/bat_box_design_the_kent_bat_box
The Audubon Society
http://audubonmagazine.org/backyard/backyard0201.html
Манайд шувуудад хиймэл үүр хэрхэн барьж өгөх талаар Монгол хэл дээр бичигдсэн гарын авлага хомс байна. Энэ тал дээр сайн дураар хамтран ажиллах хүмүүс байвал бидэнтэй санал солилцож холбоо барина уу.
Б.Нямбаяр
Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төв
nyambayar@wscc.org.mn
П.Ганхуяг
Монголын шувуу ажиглагчдын клуб
mongolbirdclub@yahoo.com
