Wednesday, February 24, 2016

Шувуу ажиглах өвлийн аялал - 2016

Монголын шувуу ажиглагчдын клубын гишүүд 2016 оны өвлийн ээлжит аялалаа хийлээ. Өмнөх жилүүдийн өвөл бид Цэвдгийн уулийг хайж тал хээр, томоохон голуудыг даган явдаг байсан. Харин энэ жил Угалзан ууль, Хув бэгбаатар, Буслаг сүлэг зэрэг ойн уульнуудыг харж, зургийг нь буулгахаар ярилцан Батсүмбэрийг зорилоо. Батсүмбэрийн ахмадын асрамжийн газраас эхлэн Баян голын амыг өгсөж Шургуутын даваа, Заан тэрэлжийн эх орчимоор шувуу ажигласан. Бидний аялал 2 сарын 15 – 18 хооронд үргэлжилсэн бөгөөд багийн бүрэлдэхүүнд Абу, Амархүү, Батмөнх, Түвшинтөгс болон жолооч Цэрэнноров нар байсан.
Бидний шувуу ажигласан газруудаар цас их унаж ууландаа 40-60 см орчим цастай байсан. Баянгол орчимын уулс 3 жилийн өмнө шатаж, ойн цэвэрлэгээ хийх нэрээр шатсан болон амьд бараг бүх модыг хөрөөдөснөөр одоо цөөн хэдэн модод харагдах болсон байна. Харин Шургуутын даваа орчим амьдрал шал өөр байсан. Даваан дээр гарахад хуш, шинэс, хус ихтэй өтгөн сайхан холимог ой байв. Энэ орчим шувуудын тоо харцангуй их байсан боловч өнөөх л самарчид, анчдын хог хаа сайгүй харагдана.
Зургийг Г.Амархүү Шургуутын даваа
Энэ өвөл Улаанбаатар хот орчим өвөлжиж байгаа шувуудын зүйлийн баялаг болон тоо толгой өмнөх өвлүүдтэй харьцуулахад цөөхөн байсан. Ойн шувууд түүн дотроо өвлийн улиралд манай оронд орж ирдэг шувууд ховорхон харагдаж байсан бөгөөд голдуу суурин шувууд ажиглагдаж байв.
Зургийг Г.Амархүү. Цагчаа Ятгашаазгай Garrulus glandarius
Зургийг Г.Амархүү. Самарч шаазгай Nucifraga caryocatactes.
Батсүмбэрээс гараад Баянголын амаа өгсөж явах замд Үлэг харцага Accipiter gentilis хэрээ идэж байгаад, биднийг харан голын бургас руу нисэв. Бид зургийг нь авахаар хойноос нь алхсан боловч ахин олж харсангүй. Голоо даган ургасан бургасанд үлэг харцагаас гадна цэнхэр цанцаахай Cyanopica cyanus, Хүрэнтогойт хөхбух Parus montanus, их алаг тоншуул Dendrocopos major харагдав. 
Зургийг Г.Амархүү. Хүрэнтогойт хөхбух Parus montanus
Ойд их цасан дунд  шувуу хайж алхахад маш хүндрэлтэй, хөлөн доор юу байгаа нь мэдэгдэхгүй заримдаа хадны завсар гишгэж унаж, бүдчин явсаар хэд хэдэн зүйл шувуу өөрсдийн бүртгэлдээ бүртгэлд шинээр нэмэж чадсан. Цагчаа ятгашаазгай Garrulus glandarius, Самарч шаазгай Nucifraga caryocatactes, Нарсны шүршүү Pinicola enucleator, Шивэр хөхбух Parus cinctus болон Гурванхумст тоншуул Picoides tridactylus зэрэг шувуудыг нэмсэн.  
Зургийг С.Түвшинтөгс. Гурванхумст тоншуул Picoides tridactylus
Бид 2 хоногийг ойд өнгөрүүлсэн боловч гол зорилго болох уулийн овгийн шувуудыг олж хараагүй байв. Шуусын голын эх баруун өндөр ууланд Хув бэгбаатар Strix uralensis харсан нь бидний сэтгэлийг бага ч болов сэргээж байв. Гэвч зургийг нь авч чадаагүй доох зургийг 2015 оны өвөл Гачууртад дарсан болно. 
Зургийг Г.Амархүү. Хув бэгбаатар Strix uralensis. 2015 оны өвөл.
Бидний харахыг хүсэж, зорисон бас нэг зүйл шувуу бол Буслаг сүлиг Glaucidium passerinim юм. Энэ шувуу нь уулийн овгийхон дотроо биеэр хамгийн жижиг, зөвхөн жижиг шувуугаар хооллодог ойн жижиг шувуудын гол ангууч юм. Жижиг биетэй учир олж харахад маш хэцүү, өдрийн цагаар барагтай бол нисдэггүй шувуу. Харин Буслаг сүлэгийн дууг сонссон жижиг шувууд бужигнаад л ирцгээнэ. Бид аялалын хугацаанд бүслиг сүлэг хараагүй хэдий ч хэмжээ хэлбэрийн хувьд уг шувууных байх магдлалтай цасан дээр үлдсэн далавчны олон мөрийг олж харсан.
Зургийг Г.Амархүү. Цасан дээрх далавчны мөр.
Уг газарт бид Буслаг сүлигийн дууг тавихад хүрэнтогойт хөх бух, өрнийн тоншголжин, хартолгойт хөхбухнууд маш олноор цугларан энд тэндгүй аюулын дохио өгч байв.
Зургийг Г.Амархүү. Өрнийн тоншголжин Sitta europaea.
Аялалын сүүлийн өдөр уулнаас бууж сумын төвөөс урагш Баянголын хөндийгөөр махчин шувууд харахаар уруудсан. Замын хажууд шонгийн модон дээр тухлан суух Хайргуун шонхор Falco columbarius, Шилийн сар Buteo hemilasius хоёр энэ өдөр харсан махчин шувуудын эхнийх нь байлаа.
Зургийг Г.Амархүү. Хайргуун шонхор Falco columbarius.
Хөндийгөө даган шилийн сар Buteo hemilasius цөөнгүй харагдаж байсан боловч Идлэг шонхор, Цармын бүргэд зэрэг өвлийн улиралд харагдах боломжтой махчин шувуудыг харагдсангүй.
Зургийг Г.Амархүү. Шилийн сар Buteo hemilasius.
Хөндий даган олон чацарганы талбай байсан ба үдлэгт байх талбай хамгийн том нь бөгөөд янз бүрийн шувууд харагддаг талаар нутгийн хүнээс сонсон, бид очлоо. Үнэхээр том ургасан олон чацарганы модтой байсан боловч нэг ч чацаргана модон дээр үлдээгүй байв.
Зургийг Г.Амархүү. Үдлэгт байх чацарганы талбай.
Талбайд ороод удаагүй байтал бие гүйцсэн эр Үлэг харцага Accipiter gentilis харуулын амбаар дээр цадсан бололтой гүеэ нь томорсон, нарлан сууж харагдав. Бид зургийг нь буулгахаар түүнрүү дөхөхөд үргэн нисэж өтгөн модон дунд орж алга болов.   
Зургийг Г.Амархүү. Үлэг харцага Accipiter gentilis. 
Үдлэгийн талбайд Цээжмэг галсүүлт Phoenicurus erythrogastrus , Дагуур ятуу Perdix dauurica, Улаангүеэт хөөндий Turdus ruficollis, Номин хөхбух Parus cyanus, Шарга хайруулдай Prunella mountanella зэрэг шувуудыг жагсаалтандаа нэмсэн.
Зургийг Г.Амархүү. Цээжмэг галсүүлт Phoenicurus erythrogastrus.
Үдээс хойш тэнгэр бүүдийж цас будран шувуу байтугай замаа олоход хэцүүхэн болсон. Ингээд бид буцах замдаа Улаанбаатар хотын  Хун нуурийн баруун талд байх задгай усанд очиж өвөлжиж усны шувуудыг ажигласан. Энд хумхин бохио, Зэрлэг нугас, Алаг шунгаач, Хондон ангир зэрэг усны шувууд байсан бөгөөд жижиг шувууд харагдахгүй байсан. 
Зургийг Г.Амархүү. Хондон ангир Tadorna ferruginea.
Харин сонгино хайрхан уулын орчимоор 150 гаруй Шивэр энхэтбялзуухай Bombycilla garrulus, Банхар болжуухай Coccothraustes coccothraustes зэргийг харсан.
Зургийг Г.Амархүү. Шивэр энхэтбялзуухай Bombycilla garrulus.
Үүгээр бидний аялал өндөрлөж нийт аялалын хугцаанд 48 зүйлийн шувууд харж бүртгэсэн байв. Бид энэ өвлийн аялалд хүсэн хүлээж байсан шувуудаа олж харж чадаагүй ч гэсэн дараа дараагийн аялалд харна гэдэгт итгэл дүүрэн байна.
Мөн Батсүмбэр орчим өөрийн харсан шувуудын талаар мэдээлэл орч байсан Г.Мөнх-Одод баярласанаа илэрхийлье!    
Бидний бүртгэсэн шувууд:
№ Монгол нэр-Латин нэр-Англи нэр-Нийт тоо
1 Шивэр хөтүү-Tetrastes bonasia-Hazel Grouse-3
2 Дагуур Ятуу-Perdix dauurica-Daurian Partridge-30
3 Зэрлэг нугас-Anas platyrhynchos-Mallard-27
4 Хондон Ангир-Tadorna ferruginea-Ruddy Shelduck-22
5 Хумхин бохио-Mergus merganser-Common Merganser-2
6 Алаг шунгаач-Bucephala clangula-Common Goldeneye-11
7 Нөмрөг Тас-Aegypius monachus-Cinereous Vulture-15
8 Начин Шонхор-Falco tinnunculus-Common Kestrel-5
9 Хайргуун Шонхор-Falco columbarius-Merlin-2
10 Үлэг Харцага-Accipiter gentilis-Northern Goshawk-2
11 Шилийн Сар-Buteo hemilasius-Upland Buzzard-8
12 Хувь Ууль-Strix uralensis-Ural Owl-1
13 Хон Хэрээ-Corvus corax-Common Raven-55
14 Хар Хэрээ-Corvus corone-Carrion Crow-14
15 Улаанхошуут Жунгаа-Pyrrhocorax pyrrhocorax-Red-billed Chough-60
16 Алагтуу Хэрээ-Corvus dauuricus-Daurian Jackdaw-3
17 Самарч Шаазгай-Nucifraga caryocatactes-Spotted Nutcracker-40
18 Алаг шаазгай-Pica pica-Black-billed Magpie-152
19 Цагчаа Ятгашаазгай-Garrulus glandarius-Eurasian Jay-17
20 Цэнхэр Шаазгай-Cyanopica cyanus-Azure-winged Magpie-5
21 Хөхвөр Тагтаа-Columbia livia-Rock Pigeon- ~150
22 Хадны Тагтаа-Columbia rupestris -Hill pigeon-2
23 Хар Тоншуул-Dryocopus martius-Black Woodpecker-6
24 Хондлойцагаан Тоншуул-Dendrocopos leucotos-White-backed Woodpecker-3
25 Их-алаг Тоншуул-Dendrocopos major-Great Spotted Woodpecker-2
26 Бага-алаг Тоншуул-Dendrocopos minor-Lesser Spotted Woodpecker-1
27 Гурванхумст Тоншуул-Picoides tridactylus-Eurasian Tree-toed Woodpecker-2
28 Өрнийн Тоншголжин-Sitta europaea-Wood Nuthatch-30
29 Улаангүеэт Хөөндэй-Turdus ruficollis-Red-throated Thrush-1
30 Харгүеэ хөөндий-Turdus atrocularis-Black-throuted thrush-1
31 Нарсны шүршүү-Pinicola enucleator-Pine Grosbeak-14
32 Үүрэн сүүлтзана-Uragus sibiricus-Long-tailed Rosefinch-2
33 Эгэл зана-Pyrrhula pyrrhula cineracea-Baikal bullfinch-2
34 Шивэр Энхэтбялзуухай-Bombycilla garrulus-Bohemian Waxwing-150
35 Цээжмэг Галсүүлт-Phoenicurus erythrogastrus-White-winged Redstart-9
36 Цармын бялзуухай-Certhia familiaris-Eurasian Treecreeper-1
37 Сибирийн Хайруулдай-Prunella mountainlla-Siberian Accentor-1
38 Банхар Бялзуухай-Coccothraustes coccothraustes-Hawfinch-2
39 Оронгийн Боршувуу-Passer domesticus-House Sparrow-5
40 Хээрийн Боршувуу-Passer montanus-Eurasian Tree Sparrow-252
41 Шооронэвэрт Болжмор-Eremophila alpestris-Horned Lark-1
42 Номин хөхбух-Parus cyanus-Azure Tit-7
43 Хүрэнтолгойт хөхбух-Parus montanus-Willow Tit-124
44 Их хөхбух-Parus major-Great Tit-12
45 Шивэр Хөхбух-Parus cinctus-Siberian Tit-3
46 Хартолгойт Хөхбух-Parus palustris-Marsh Tit-25
47 Өдөрч Хөхбух-Parus ater-Coal Tit-15
48 Шархөмсөгт хөмрөг-Emberiza cioides-Meadow Bunting-1

2 comments:

  1. Shn aylal bolson bn. Zoriltot shuvuudaa harj chadaagui ch daraa dahin bolomj garah bolno oo.

    ReplyDelete
  2. Сайхан мэдээлэл байна. Амжилт хүсье

    ReplyDelete